Παρασκευή 13 Ιανουαρίου 2012

Η ΠΡΟΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΑΛΗΘΕΙΑ ΤΟΥ PHILIP K. DICK

της Κατερίνας Μ. Μάτσου

Philip K. Dick. Προτελευταία αλήθεια (The Penultimate Truth).
Εκδόσεις: Λυχνάρι, Αθήνα 2004, σελ. 294.

Ο Philip K. Dick (1928-1982) ήταν Αμερικανός συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας, ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς και ανανεωτές του είδους. Με μία ταραχώδη ζωή (έκανε πέντε γάμους και παράπαιε συχνά ανάμεσα στη λογική και στον παραλογισμό, απόρροια των ναρκωτικών και άλλων καταχρήσεων, αλλά και τραυμάτων των παιδικών του χρόνων) η πραγματικότητα στα έργα του Dick παρουσιάζεται σαν κάτι υποκειμενικό και ευμετάβλητο, ενώ η πλαστοπροσωπία, η κατάρρευση του πολιτισμού και η απειλή του ολοκληρωτισμού παραμονεύει παντού, σ’ ένα σκηνικό κλειστοφοβικό και καταθλιπτικό, όπως άλλωστε ήταν κι η ζωή του η ίδια. Το μυθιστόρημά του ΠΡΟΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΑΛΗΘΕΙΑ γράφτηκε και κυκλοφόρησε το 1964 και καλύπτει όλο το φάσμα του φόβου, που κυριαρχεί σε όλα τα έργα του.
Η ιστορία διαδραματίζεται στο κοντινό μας μέλλον, στο 2025, όταν, μετά από έναν καταστροφικό πυρηνικό πόλεμο ανάμεσα στην Ε.Σ.Σ.Δ. και στις Η.Π.Α. οι πανικόβλητοι Αμερικανοί, για να προστατευτούν από τις βόμβες και τη ραδιενέργεια, που έχει μολύνει το χώμα και την ατμόσφαιρα, αναγκάζονται να βρουν καταφύγιο κάτω από τη γη, σε υπόγειους δαιδαλώδεις οικισμούς, εκεί όπου εκατομμύρια άνθρωποι ζουν επί 15 ολόκληρα χρόνια. Δεκαπέντε ολόκληρα χρόνια χωρίς να έχουν δει ποτέ το φως του ήλιου, παρά μόνο φιλμ του πυρηνικού ολέθρου κι εμπνευσμένους λόγους ενός Προέδρου, που δε φαίνεται να γερνά ή να σφάλει ποτέ. Μόνο κάποιοι λίγοι έχουν το δικαίωμα να ζουν στην επιφάνεια και μόνο αυτοί οι λίγοι ξέρουν την αλήθεια, μα κι αυτοί όχι την απόλυτη αλήθεια. Ο Νίκολας Σαιντ Τζέιμς, ο κεντρικός ήρωας της ιστορίας, πρόεδρος ενός από τους υπόγειους καταυλισμούς, αντιλαμβάνεται πως τα πράγματα δε μπορούν να συνεχιστούν έτσι. Ρισκάρει τη ζωή του κι ανεβαίνει στην επιφάνεια, αφού για τους «αποστάτες», όσους δηλαδή τολμούν ν’ αφήσουν τα υπόγεια καταφύγια, η τιμωρία είναι θάνατος, μήπως κι ανακαλύψει κάπου εκεί έξω την προτελευταία αλήθεια. Μια αλήθεια πολύ πιο φρικτή και πολύ πιο απρόσμενη από ‘κείνη που τους έχουν επιβάλει να ζουν κι έχουν πιστέψει σαν απόλυτη στους υπόγειους οικισμούς τους.
Το 1964, χρονιά συγγραφής και πρώτης κυκλοφορίας του βιβλίου, ήταν μία δύσκολη χρονιά για τις Η.Π.Α. Πάνω στην κορύφωση του Ψυχρού Πολέμου, λίγους μήνες μόνο μετά τη δολοφονία του προέδρου Kennedy και δύο χρόνια μετά τον αποκλεισμό της Κούβας, όπου οι Ρώσοι κατασκεύαζαν βάσεις πυραύλων, οδηγώντας τις δύο υπερδυνάμεις στο χείλος της πυρηνικής σύγκρουσης. Στις μεγάλες πόλεις των Η.Π.Α. μάλιστα είχαν κυκλοφορήσει από τις πρώτες κιόλας μέρες της κρίσης κυβερνητικά φυλλάδια με οδηγίες για το τι πρέπει οι πολίτες να κάνουν σε περίπτωση επίθεσης με πυρηνικά, ενώ από το Δεκέμβριο του 1961 το Υπουργείο Άμυνας είχε ανακοινώσει στεγαστικό πρόγραμμα 235.000.000 θέσεων για την περίπτωση ρύπανσης της ατμόσφαιρας από ραδιενέργεια. Αυτή τη σύγκρουση, που τόσο πολύ φοβόταν και σχεδόν περίμενε την εποχή εκείνη ο κόσμος όλος, περιγράφει ο Dick στο έργο του.
Το σκοτεινό, κλειστοφοβικό περιβάλλον του βιβλίου -που θυμίζει έντονα το 1984 του Τζωρτζ Όργουελ, αλλά και την πρόσφατη ταινία Το νησί της Warner Bros.- αναδεικνύει όλες τις αρετές του έργου του Dick, αλλά και όλους τους προσωπικούς, ενσυνείδητους και ασυνείδητους φόβους του. Η παραπλάνηση των πολιτών από την κεντρική εξουσία για την επίτευξη των στόχων κάποιων λίγων και η συνομωσία που η κυβέρνηση προωθεί εναντίον του απλού πολίτη, συντηρούμενη από την ψευδαίσθηση μίας μόνιμης κρίσης, που παρουσιάζεται, κατά κύριο λόγο, από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, ήταν για το Dick μία βεβαιότητα, την ίδια εποχή που ο Ουμπέρτο Έκο σοφά διαπίστωνε πως για την επιβολή μίας δικτατορίας δε χρειάζεται πλέον να βγουν τα τανκς στους δρόμους, αλλά ο έλεγχος των Μ.Μ.Ε. Αυτά που, με κατασκευασμένες, φρικτές, μα ψεύτικες εικόνες ολοκαυτώματος και καταστροφής κρατούν στην ΠΡΟΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΑΛΗΘΕΙΑ τους κατοίκους στους υπόγειους οικισμούς. Η δε πιθανότητα του πυρηνικού ολοκαυτώματος κυριαρχεί σε όλα τα έργα του Dick, άσχετα αν ο ευφάνταστος συγγραφέας δεν μπορεί να φανταστεί το επακόλουθο της φρίκης ενός πυρηνικού πολέμου. Άλλωστε, δεν είχε ποτέ την πρόθεση να γράψει ένα αληθοφανές, ρεαλιστικό μυθιστόρημα μίας ενδεχόμενης πυρηνικής καταστροφής. Ήθελε απλά ν’ απεικονίσει ένα άλλο σημείο των καιρών, μία νέα τάση, σκοτεινή κι αστραφτερή ταυτόχρονα: το Πνεύμα του 1964.
Ο Dick, φτωχός και σχεδόν άγνωστος καθ’ όλη τη διάρκεια του βίου του, γνώρισε την καταξίωση μόνο τα τελευταία χρόνια της ζωής του, όταν τα βιβλία του άρχισαν να μεταφέρονται στον κινηματογράφο. Η γραφή του καθιέρωσε ένα νέο είδος επιστημονικής φαντασίας. Συνδυάζοντας την εναλλακτική λογοτεχνία με την επιστημονική φαντασία, άνοιξε το δρόμο σε σημαντικούς συγγραφείς του είδους που ακολούθησαν. Ο Dick, σε αντίθεση με τους περισσότερους συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας, που έγραφαν για αστραφτερά διαστημόπλοια και επικές διαπλανητικές μάχες, προτιμά οι ήρωες των ιστοριών του να είναι απλοί άνθρωποι, που γίνονται ξαφνικά μάρτυρες μίας αποκάλυψης κοσμικών διαστάσεων ή βρίσκονται να κρατούν στα χέρια τους την τύχη του κόσμου όλου. Όπως ο Νίκολας Σαιντ Τζέιμς στην ΠΡΟΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΑΛΗΘΕΙΑ. Διαθέτοντας μία αεικίνητη φαντασία και παράγοντας σε τρελούς ρυθμούς (υπήρξαν εποχές που έγραφε μέχρι και 60 σελίδες την ημέρα, ολοκληρώνοντας μυθιστορήματα σε χρόνο ρεκόρ) ο Dick κατάφερε να παρουσιάζει το εξωπραγματικό σαν κάτι τελείως απλό και οικείο. Κι ίσως αυτό να κάνει σήμερα το έργο του να ξεχωρίζει.
Ο Dick πέθανε το 1982 σε ηλικία 54 ετών, τέσσερις μόλις μήνες πριν βγει στις κινηματογραφικές αίθουσες η ταινία Blade Runner, βασισμένη στο βιβλίο του Do Androids Dream of Electric Sheep? Η υπερπροσπάθεια και οι καταχρήσεις των προηγούμενων χρόνων, μαζί με το άγχος του για την ταινία, άρχισαν να κλονίζουν σοβαρά την ήδη κλονισμένη υγεία του με αποτέλεσμα στα μέσα του Φλεβάρη του 1982 να υποστεί εγκεφαλικό. Δε συνήλθε ποτέ. Πέθανε στο Σάντα Άνα της Καλιφόρνια στις 2 Μαρτίου 1982.
Ο Philip K. Dick θεωρείται σήμερα μία από τις πιο πολυσυζητημένες παρουσίες στο είδος των συγγραφέων επιστημονικής φαντασίας. Για πολλούς, ακροβάτησε πάνω στη λεπτή γραμμή που χωρίζει την ιδιοφυΐα από την τρέλα, παραπαίοντας πότε στη μία και πότε στην άλλη πλευρά. Σε κάθε περίπτωση όμως ο Dick έγραψε μυθιστορήματα και διηγήματα, που όχι μόνο κέρδισαν και συνεχίζουν να κερδίζουν φανατικούς αναγνώστες, μα που άλλαξαν και το είδος της επιστημονικής φαντασίας, φτάνοντας το στην ωριμότητά του. Χάρη σ’ αυτόν, η επιστημονική φαντασία βγήκε από το περιθώριο και καθιερώθηκε πλέον σαν σοβαρό λογοτεχνικό είδος.

Κοζάνη, Δεκέμβριος 2011


Πηγές: http://en.wikipedia.org/wiki/Philp_K_Dick

1 σχόλιο: