Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΜΕΡΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ

της Κατερίνας Μ. Μάτσου

Η 21^η Ιουνίου έχει καθιερωθεί από το 1985 σαν Ευρωπαϊκή Ημέρα Μουσικής, μια ημέρα όπου ερασιτέχνες και επαγγελματίες μουσικοί κατακλύζουν δημόσιους χώρους, πλατείες, δρόμους, πάρκα και άλλα μέρη, παρουσιάζοντας αφιλοκερδώς συναυλίες απ’ όλο το μουσικό φάσμα. Μια ημέρα που οι άνθρωποι βγαίνουν να τραγουδήσουν στους δρόμους γιορτάζοντας και κάτι άλλο πέρα από τη μουσική: Κάθε χρόνο την 21^η Ιουνίου το καλοκαίρι ξεκινά επίσημα, με το θερινό ηλιοστάσιο, τη μέρα με τη μεγαλύτερη διάρκεια στο βόρειο ημισφαίριο και την μικρότερη στο νότιο, που περνάει εκείνη την εποχή τις πρώτες μέρες του χειμώνα. Την 21^η Ιουνίου οι άνθρωποι γιορτάζουν τη νίκη του φωτός και του ήλιου του καλοκαιριού πάνω στο σκοτάδι και στο κρύο του χειμώνα και πανηγυρίζουν για την επιστροφή της Περσεφόνης από τον Κάτω Κόσμο και την αναγέννηση της φύσης.

Ηλιοστάσιο ονομάζεται η χρονική στιγμή κατά την οποία ο άξονας της Γης εμφανίζεται στραμμένος όσο περισσότερο προς ή μακριά από τον Ήλιο κατά την ετήσια τροχιά της Γης γύρω από αυτόν. Αυτό ισοδυναμεί με τον Ήλιο να βρίσκεται στο βορειότερο ή στο νοτιότερο σημείο του ουρανού που βρίσκεται ποτέ το μεσημέρι, όπως εμφανίζεται σε εμάς πάνω στην επιφάνεια της Γης.

Η λέξη προέρχεται από το «ήλιος» και το «στέκομαι»/«στάση», επειδή κοντά στα ηλιοστάσια (λίγες μέρες πριν ή λίγες μέρες μετά) ο Ήλιος φαίνεται να επιβραδύνει τη φαινομενική κίνησή του προς τα βόρεια ή προς τα νότια (κίνηση στην απόκλιση), μέχρι που την ημέρα του ηλιοστασίου αυτή η κίνηση μηδενίζεται και αντιστρέφεται. Εξίσου ορθό ετυμολογικώς είναι και το συνώνυμο ηλιοτρόπιο. Τα ηλιοστάσια, όπως και οι ισημερίες, συνδέονται αναπόσπαστα με τις εποχές του έτους. Σε κάποιες χώρες ή σε κάποιες γλώσσες θεωρείται ότι αρχίζουν ή διαχωρίζουν τις εποχές, ενώ σε άλλες θεωρούνται τα κέντρα τους. Δύο φορές το χρόνο η διάρκεια της ημέρας είναι ίση με τη διάρκεια της νύχτας. Πρόκειται για ένα περιοδικό φαινόμενο που συμβαίνει σε όλες τις περιοχές του πλανήτη μας. Τις ημερομηνίες αυτές τις ονομάζουμε ισημερίες και τις διακρίνουμε σε χειμερινή και εαρινή ισημερία (21 Σεπτεμβρίου και 21 Μαρτίου αντίστοιχα).

Μόλις οι άνθρωποι κατάλαβαν και αντιλήφθηκαν τις κινήσεις της Γης γύρω από τον ήλιο ξεχώρισαν τις ημέρες του θερινού και του χειμερινού ηλιοστασίου. Το θερινό ηλιοστάσιο αποτελούσε πάντα πολύ σημαντικό γεγονός για όλους τους ανθρώπους. Όλες οι αρχαίες κοινωνίες έκαναν πολυήμερες γιορτές γύρω από αυτή την ημερομηνία. Οι Δρυίδες των αρχαίων Κελτών της Βρετανίας γιόρταζαν το φως της ακτής στο Στόουνχετζ. Στην αρχαία Κίνα ήταν η γιορτή για την γη, τις θηλυκές και γιν δυνάμεις, ενώ οι αρχαίοι Γαλάτες γιόρταζαν την Επόνα, θηλυκή θεότητα την οποία απεικόνιζαν να καβαλά μια φοράδα και ήταν η προσωποποίηση της γονιμότητας, της κυριαρχίας και της γεωργίας. Στην αρχαία Ρώμη τα Βεστάλια, η γιορτή προς τιμήν της Βεστά (Εστίας) κρατούσαν μια εβδομάδα, ενώ τα γερμανικά, κέλτικα και σλαβικά φύλα της κυρίως Ευρώπης γιόρταζαν ανάβοντας φωτιές στους δρόμους. Ήταν η γιορτή της ερωτικής μαγείας και των προβλέψεων. Ήταν η νύχτα που οι νέοι και οι νέες αντάλλαζαν ερωτικά σημάδια και μηνύματα και πηδούσαν πάνω από τις τυχερές φωτιές. Πίστευαν ότι τα σπαρτά θα μεγάλωναν τόσο, όσο πιο ψηλά πηδούσαν. Αντίστοιχοι εορτασμοί γίνονται μέχρι σήμερα με το πρόσχημα της γιορτής του Άη Γιάννη του Κλήδονα τον Ιούνιο. Η ιθαγενής φυλή της Αμερικής Natchez έκανε τις μέρες εκείνες τη γιορτή της πρώτης συγκομιδής. Σε κανέναν δεν επιτρεπόταν να μαζέψει το καλαμπόκι του πριν από τη λήξη της. Στην φυλή Χόπι οι άνδρες μεταμφιεζόταν σε Kachinas, τα πνεύματα χορευτές της βροχής, που μεταφέρουν τα μηνύματα των ανθρώπων στους θεούς.

Οι μεταβολές φωτός-σκότους δεν διέφυγαν της προσοχής των αρχαίων Ελλήνων. Τις κατέγραψαν και τις μετέτρεψαν σε μια κωδικοποιημένη γλώσσα η οποία είναι εγγεγραμμένη στην αρχιτεκτονική των ναών και στους προσεκτικά επιλεγμένους τόπους, όπου κτιζόταν τα ιερά τους. Αυτή η κωδικοποιημένη γλώσσα ονομάστηκε Ιερή Γεωμετρία και αποκαλύπτεται από τις θέσεις των ιερών που συνδέονται μεταξύ τους με τρίγωνα και κύκλους, όπως εύκολα αποδεικνύεται αν κοιτάξει κανείς σ’ ένα χάρτη και σημειώσει την ακριβή θέση των αρχαίων ναών. Πρόκειται για μια μυστική διασύνδεση που αν μια μέρα αποκωδικοποιηθεί πλήρως, ίσως αποκαλύψει αναπάντεχα μυστικά.

Στην ελληνική παγανιστική παράδοση, το Θερινό Ηλιοστάσιο είναι μέρος των εορτών της άνοιξης και του καλοκαιριού. Ο γνωστότερος μύθος σχετικά με αυτό είναι η αρπαγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα, το θεό του Κάτω Κόσμου. Όταν ο Πλούτωνας άρπαξε την Περσεφόνη γοητευμένος από την ομορφιά και το τραγούδι της και την πήρε μαζί του στον Κάτω Κόσμο η θεά Δήμητρα, η μητέρα της, μαράζωσε από τη στεναχώρια της. Η θλίψη και η οργή για την αρπαγή της κόρης της την οδήγησε στην απόφαση να μην αφήσει κανένα σπόρο να φυτρώσει πάνω στη γη. Η ανθρωπότητα άρχισε να μαστίζεται από λιμό και ο Δίας αποφάσισε να επέμβει. Έστειλε αρχικά την Ίριδα και μετά διαδοχικά πολλούς θεούς με δώρα για να πείσει την αδελφή του να αφήσει τη γη να καρπίσει και η ίδια να επιστρέψει στον Όλυμπο και να μην περιπλανάτε στον κόσμο. Η Δήμητρα όμως απαιτούσε την επιστροφή της Περσεφόνης. Έτσι ο Δίας έστειλε στον Άδη τον Ερμή διατάζοντας τον Πλούτωνα να αφήσει ελεύθερη την κόρη. Ο Πλούτωνας υπάκουσε, αφού πρώτα έδωσε στην Περσεφόνη να φάει έξι σπυριά ροδιού για να τη δέσει για πάντα με τον Κάτω Κόσμο. Η Περσεφόνη γύρισε στην Δήμητρα και η θεά ευτυχισμένη άφησε τη γη να βλαστήσει. Από τότε η Περσεφόνη περνούσε στον Άδη τέσσερις μήνες το χρόνο και τους υπόλοιπους με την μητέρα της στον Όλυμπο. Σε αυτή το χρονική περίοδο δίδονταν τιμές σε άλλους θεούς, όπως ο Διόνυσος (συμβολίζοντας την αναγέννηση της Φύσης), η Δήμητρα και η Περσεφόνη (συμβολίζοντας επίσης την αναγέννηση της Φύσης) και ο Απόλλωνας (ως θεός του Φωτός).

Μετά το θερινό ηλιοστάσιο στις 21 Ιουνίου η μέρα αρχίζει να μικραίνει, ακολουθώντας με ακρίβεια τον προαιώνιο δρόμο της γύρω από τον ήλιο. Το χειμερινό ηλιοστάσιο στις 21 Δεκεμβρίου επισφραγίζει με τη μεγαλύτερη νύχτα του χρόνου αυτή τη διαδρομή, ανοίγοντας μια νέα, καινούργια για το χρόνο που ανατέλλει λίγες μέρες μετά. Ο άνθρωπος, όσα χρόνια κι αν ζήσει πάνω σ’ αυτό τον πλανήτη, στο γαλάζιο πλανήτη Γη θα συνεχίσει να εκπλήσσεται από τα φανταστικά ταξίδια και παιχνίδια του ήλιου, των αστεριών και της φύσης. Θα συνεχίσει να τα μελετά και θα προσπαθεί να μάθει και τα πιο ακριβά μυστικά τους και θα συνεχίσει να καθιερώνει γιορτές προς τιμήν τους. Ο Πλούτωνας δε θα κρατήσει την Περσεφόνη αιώνια φυλακισμένη στην αγκαλιά του, άλλη υπόσχεση έδωσε στο Δία και τη Δήμητρα και την τηρεί ευλαβικά αιώνες τώρα. Και την επιστροφή της κόρης στο φως του ήλιου από τα σκοτάδια του Άδη και την αναγέννηση της φύσης γιορτάζει η πλάση ολόκληρη στις 21 Ιουνίου.

Κοζάνη, Ιούνιος 2013