Συνέντευξη με το συγγραφέα Μιχάλη Πιτένη

ΣΕ ΚΑΘΕ ΔΥΣΚΟΛΗ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑΣ, ΤΟ ΜΙΣΟΣ ΚΑΙ Ο ΦΑΝΑΤΙΣΜΟΣ ΜΟΝΟ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΔΕΙΝΑ ΣΥΣΣΩΡΕΥΟΥΝ…

της Κατερίνας Μ. Μάτσου

Παρουσιάστηκε τη Δευτέρα 23 Σεπτεμβρίου 2013 στο φιλόξενο χώρο της αυλής του Φιλοπρόοδου, παρουσία πολλών φίλων και εραστών των καλών βιβλίων, το νέο μυθιστόρημα του Μιχάλη Πιτένη με τίτλο Η ΑΠΟΓΟΝΟΣ, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ. Για το βιβλίο και το συγγραφέα του μίλησαν οι: Ιωάννα Κωσταρέλλα, Βασίλης Κούτσιανος, Εύη Παπαμάρκου και Νίκος Ραχωβίτης, αλλά και ο ίδιος ο συγγραφέας Μιχάλης Πιτένης, που ξαφνιάζει μία φορά ακόμα τους αναγνώστες του με το θέμα που τολμάει να πραγματευτεί. Την παρουσίαση του βιβλίου το βράδυ της Δευτέρας συνδιοργάνωσαν ο Φιλοπρόοδος Σύλλογος, ο Σύλλογος Φίλων και η Λέσχη Ανάγνωσης της Κοβενταρείου Δημοτικής Βιβλιοθήκης, ο Σύλλογος Γυναικών Κοζάνης και οι εκδόσεις ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ.

Πάντα ευγενής και χαμηλών τόνων ο Μιχάλης Πιτένης μίλησε στο Θ για το νέο βιβλίο, αλλά και για τα μελλοντικά του σχέδια.

 

-      Κύριε Πιτένη, κυκλοφόρησε πριν λίγο καιρό από τις εκδόσεις ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ το νέο βιβλίο σας, ένα μυθιστόρημα με τίτλο Η ΑΠΟΓΟΝΟΣ, ένα βιβλίο τελείως διαφορετικό απ’ ό,τι έχετε γράψει μέχρι σήμερα. Ποια ήταν η πρώτη αφορμή γι’ αυτό το βιβλίο;

-         Με μια πρώτη ανάγνωση Η ΑΠΟΓΟΝΟΣ θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένα βιβλίο που ασχολείται με την επικαιρότητα. Αυτό είναι εν μέρει αλήθεια και δεν θα έχουν άδικο όσοι το δουν έτσι. Στην ουσία όμως προσπαθεί να θίξει ένα ζήτημα που ταλανίζει την Ευρώπη πολλά χρόνια τώρα και έχει γίνει η αιτία για να υπάρξουν πολλές συγκρούσεις και ανακατατάξεις. Ζήτημα το οποίο, δυστυχώς, δεν λύθηκε, ούτε με τη δημιουργία της Ενωμένης Ευρώπης. Αναφέρομαι στο ρόλο της Γερμανίας, ενός κράτους που η στάση και η συμπεριφορά του επηρεάζει πάντα τις εξελίξεις σε όλη την Ευρώπη.

Αφορμή για τη συγγραφή του συγκεκριμένου βιβλίου ήταν η κατάσταση που ζούμε τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας και η διάθεση μου να προσπαθήσω να ερμηνεύσω, σύμφωνα με τη δική μου αντίληψη, τα γεγονότα του σήμερα, αναζητώντας απαντήσεις και εξηγήσεις στο πρόσφατο παρελθόν της Ηπείρου μας.

 

-      Κατά την προσωπική σας άποψη, πόσο πρέπει να μας ανησυχεί και πόσο πιθανή είναι στη σημερινή ελληνική κοινωνία, με όλα τα προβλήματα που καθημερινά αντιμετωπίζει, η αναγέννηση των αρχών του ναζισμού;

-         Τα τελευταία δραματικά γεγονότα (η στυγερή δολοφονία του Π. Φύσσα και όσα προηγήθηκαν) αρκούν για να συνειδητοποιήσουμε που μπορούν να οδηγήσουν ο φανατισμός και το μίσος. Το φανατισμό και το μίσος τους εκτρέφουν ολοκληρωτικές ιδεολογίες, όπως είναι ο ναζισμός και ο φασισμός, οι οποίες όντως φαίνεται να αναβιώνουν, όχι εξ αιτίας της κρίσης, αλλά με αφορμή αυτή. Είναι ιστορικά αποδεδειγμένο πως σε κάθε δύσκολη περίοδο της ανθρωπότητας, όπως είναι και αυτή που ζούμε, το μίσος μόνο περισσότερα δεινά συσσώρευσε. Η αλληλεγγύη και η κοινωνική συνοχή, η ανοχή και η υποστήριξη του άλλου και του διαφορετικού και ο αλτρουισμός είναι τα στοιχεία που συνέβαλαν πάντα στο να ξεπερνιούνται τέτοιου είδους καταστάσεις με τις μικρότερες δυνατές συνέπειες και απώλειες. Στοιχεία στα οποία όχι απλώς δεν πιστεύει ο φασισμός και ο ναζισμός, αλλά κάνουν ό,τι μπορούν για να τα μηδενίσουν. Στόχος τους είναι η δημιουργία φοβικών και ενοχικών κοινωνιών, την ώρα που εκείνο που χρειαζόμαστε είναι μια κοινωνία ανοικτή, ανεκτική και πάνω απ’ όλα δημοκρατική.

Είναι οξύμωρο στη χώρα μας, η οποία υπέστη τόσα δεινά απ’ το ναζισμό, να υπάρχουν σήμερα οπαδοί του. Αυτό δείχνει πως δεν λειτουργεί σωστά η ιστορική μνήμη, αλλά και ότι κάποιοι συμπολίτες μας θεωρούν ότι θα βρουν την εύκολη και άμεση λύση στο προσωπικό τους πρόβλημα, υιοθετώντας και στηρίζοντας ακραίες λογικές και πρακτικές που τους οδηγούν στο να στοχοποιούν μονίμως τον άλλο, ακόμα και αν αυτός είναι ο χθεσινός σύντροφος, συνεργάτης, φίλος…

 

-      Τι μπορούμε να κάνουμε για να αποφύγουμε μια τέτοια δυσάρεστη εξέλιξη;

-         Ο μοναδικός τρόπος για να αντιμετωπιστεί αυτό το φαινόμενο είναι περισσότερη και πραγματική δημοκρατία, γιατί ο φασισμός την καθαρή και τεκμηριωμένη άποψη φοβάται και τον πραγματικό διάλογο, όπου οφείλουμε να προσέλθουμε όλοι με ανοιχτά μυαλά και χωρίς να έχουμε αποφασίσει από πριν πως εμείς δεν φταίμε σε τίποτα, αλλά μόνο κάποιοι άλλοι.

 

-      Διαβάζοντας την ιστορία  είχα από  την αρχή τη βεβαιότητα, πως στο τέλος, μετά από μία λογική και αναπόφευκτη πορεία των πραγμάτων, θα έρθει τελικά η κάθαρση. Έτσι συμβαίνει πράγματι; Και τελικά ήταν αναγκαία η κάθαρση -με όποια μορφή- σ’ αυτή την ιστορία;

-         Ναι, η λογική σειρά ενός έργου έχει πάντοτε στο τέλος του την κάθαρση. Δεν ξέρω αν στην ΑΠΟΓΟΝΟ υπάρχει πραγματικά. Και το λέω αυτό επειδή το ίδιο το θέμα που διαπραγματεύεται παραμένει ανοικτό. Γι’ αυτό προσπάθησα να κλείσω το κείμενο καταθέτοντας το δικό μου προβληματισμό, τον οποίο ο κάθε αναγνώστης μπορεί να αξιολογήσει και να δώσει τη δική του απάντηση. Με το βιβλίο θεωρώ πως κατέθεσα την προσωπική μου άποψη για ένα πρόβλημα του καιρού μας και γι’ αυτό ακούω και θα ακούω πάντα με προσοχή και ενδιαφέρον και τη γνώμη των άλλων πάνω σ’ αυτό.

 

-      Το έργο σας διαδραματίζεται στην Ελλάδα στη Θεσσαλονίκη, αλλά και αλλού και σε άλλες υπαρκτές ευρωπαϊκές πόλεις. Τι είναι πιο γοητευτικό για ένα συγγραφέα; Η ιστορία του να διαδραματίζεται στον αληθινό κόσμο ή σε κάποιο φανταστικό, ανύπαρκτο μέρος; Ή τελικά αυτό εξαρτάται από την ίδια την ιστορία κι από τους ήρωες της;

-      Ένα λογοτεχνικό έργο κινείται πάντοτε μεταξύ μύθου και πραγματικότητας. Ακόμα και αν τα βασικά του συστατικά προέρχονται από μύθους ή τη δημιουργική φαντασία του συγγραφέα, από τη στιγμή που παρεμβαίνει ο ίδιος γράφοντας το, βάζει στοιχεία και της δικής του αλήθειας. Μιας αλήθειας που διαμορφώνεται απ’ τις εμπειρίες της ζωής του, την ψυχοσύνθεση του και τον τρόπο που σκέφτεται. Γι’ αυτό πιστεύω πως όσοι εκφράζονται μέσω της γραφής, όσο και αν προσπαθούν να αποκρύψουν μέσα στις λέξεις το πραγματικό ποιόν τους, τελικά αυτό αποκαλύπτεται. Έτσι, τα προσωπικά στοιχεία υπάρχουν στην ιστορία που αφηγείσαι, όπως υπάρχουν και στους ήρωες που δημιουργείς, με τους οποίους αναπτύσσεις μια στενή σχέση. Τόσο στενή που από ένα σημείο και έπειτα δεν είναι εύκολο να ξεχωρίσεις αν εσύ τους οδηγείς ή κάπου σε οδηγούν και αυτοί.

 

-      Στις μέρες μας βλέπουμε καθημερινά μία πληθώρα νέων εκδόσεων, βιβλίων που βγαίνουν καθημερινά. Ποια είναι η άποψη σας για την ελληνική λογοτεχνία σήμερα; Βοηθούν όλες αυτές οι εκδόσεις να αναδειχτούν νέοι συγγραφείς και νέες καινοτόμες ή απλά πρωτότυπες ιδέες;

-         Ο μεγάλος αριθμός εκδόσεων, ο οποίος βέβαια τα τελευταία χρόνια έχει μειωθεί κατά πολύ λόγω της οικονομικής κρίσης, δεν συνεπάγεται, δυστυχώς, και ποιότητα, ούτε βέβαια την αποκλείει. Υπάρχει όμως μια αντικειμενική δυσκολία για να καταφέρει να ξεχωρίσει ένα καλό έργο μέσα απ’ αυτό τον μεγάλο αριθμό εκδόσεων. Μπορεί να χαθεί όχι επειδή δεν θα θέλουν να το προσέξουν, αλλά διότι δεν θα καταφέρουν καν να το δουν όσοι διαβάζουν, αφού βομβαρδίζονται καθημερινά από τόσους πολλούς τίτλους, ελληνικούς και ξένους. Βέβαια είναι αλήθεια πως αυτό που είπε εύστοχα με το στίχο του ο Σαββόπουλος, «κάνουν οι Έλληνες κυκλώματα» ισχύει και στο χώρο το βιβλίου, με αποτέλεσμα να προβάλλονται σε αρκετές περιπτώσεις οι ίδιοι και οι ίδιοι και να συντηρούνται στην επικαιρότητα κείμενα που δεν έχουν πραγματικά τίποτα άλλο να προσφέρουν, εκτός απ’ το αυτοψυχαναλυτικό παραλήρημα του συγγραφέα τους.

 

-      Πώς κρίνετε την εκδοτική κίνηση και την εκδοτική δραστηριότητα στην Κοζάνη σήμερα; Είναι μία πόλη που μπορεί να εμπνεύσει και να θρέψει λογοτέχνες;

-         Δεν υπάρχει εκδοτική κίνηση στην Κοζάνη. Όποιος φιλοδοξεί να εκδώσει κάποιο σύγγραμμα του υποχρεωτικά κτυπά την πόρτα εκδοτικών οίκων της Αθήνας ή της Θεσσαλονίκης. Αυτό βέβαια δεν είναι κάτι που αφορά αποκλειστικά την Κοζάνη αλλά το σύνολο των πόλεων της περιφέρειας. Φυσικά και μπορεί να εμπνεύσει λογοτέχνες καθώς το θέμα δεν είναι μόνο πού κατοικείς, αλλά και πού μπορείς να «ταξιδέψεις». 

 

-      Διαμορφώνει συνειδήσεις ο συγγραφέας με το έργο του; Επηρεάζει τον αναγνώστη, ειδικά όταν πρόκειται για ένα νέο, νεαρό σε ηλικία αναγνώστη;

-      Κάποτε, όταν η ανάγνωση ήταν βασική απασχόληση πολλών νέων, σίγουρα επηρεάζονταν από συγγραφείς. Σήμερα όμως, με τη νέα γενιά να έχει στρέψει την προσοχή και το ενδιαφέρον της στα νέα μέσα ενημέρωσης και ψυχαγωγίας τα οποία έχουν ως βασικά τους στοιχεία την ταχύτητα και τις μικρές και λίγες προτάσεις, το βλέπω πολύ δύσκολο. Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει πως χάθηκε ο ρόλος του συγγραφέα ή γενικά του ανθρώπου που σκέφτεται και εκφράζει γραπτά τις απόψεις του. Λιγόστεψε όμως το κοινό στο οποίο απευθύνεται και πολύ φοβάμαι πως προϊόντος του χρόνου θα λιγοστεύει όλο και περισσότερο.

 

-      Ο τόπος, όπου ζει ο συγγραφέας, ο τόπος όπου έχει μεγαλώσει κι όπου έχει ζήσει έστω και προσωρινά, επηρεάζει το έργο του και τον τρόπο γραφής του;

-         Σαφέστατα. Ο τόπος στον οποίο ζούμε επηρεάζει όχι μόνο τον τρόπο της ζωής μας, αλλά και τη σκέψη μας. Οπότε σίγουρα επηρεάζει και τη γραφή μας, η οποία όσο και αν εξελιχθεί, όσο κι αν ενσωματώσει νέα στοιχεία, πάντα θα χρωματίζεται απ’ τις ιδιαιτερότητες του τόπου που γεννηθήκαμε, του τόπου που ζήσαμε λίγα ή πολλά χρόνια και φυσικά των ανθρώπων που έπαιξαν ρόλο, μεγάλο ή μικρό, στη ζωή μας.

 

-      Εκτός από συγγραφέας μυθιστορημάτων, έχετε στο ενεργητικό σας δύο συλλογές διηγημάτων και πάρα πολλά θεατρικά έργα και είστε και δημοσιογράφος. Αν σας ρωτούσαν τελικά τι είστε, τι θα λέγατε; Πώς θα χαρακτηρίζατε τον εαυτό σας; Ή θα λέγατε αυτό μου είχατε πει και σε μία παλιότερη συνέντευξή μας ότι είστε απλώς «ένας άνθρωπος που γράφει»;

-         Δεν θα άλλαζα τον χαρακτηρισμό, καθώς δεν μ’ αρέσουν οι ετικέτες και οι τίτλοι. Τους αφήνω για άλλους. Προτιμώ το περιεχόμενο.

 

-      Έχετε εκδώσει δύο συλλογές διηγημάτων («Τα κουβάρια της σιωπής» και «Μην ενοχλείτε τον Πρίγκιπα»),τέσσερα μέχρι στιγμής μυθιστορήματα («Τα υγρά ίχνη της μνήμης», «Οι κόρες της Αφροδίτης», «Η προφητεία του Μότσαρτ» και «Η απόγονος») και πολλά θεατρικά έργα. Με τι από αυτά προτιμάτε να ασχολείστε; Ποιο είναι πιο γοητευτικό για σας από αυτά τα τρία; 

-         Κάθε κείμενο είναι ένα προσωπικό ταξίδι. Ένα ταξίδι με τη δική του ξεχωριστή γοητεία, το οποίο χαίρομαι που στάθηκα τυχερός και το έκανα. Γι’ αυτό δεν κάνω συγκρίσεις μεταξύ των έργων μου και μπορώ μόνο να πω πως τα απόλαυσα όλα.

 

-      Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια; Ετοιμάζετε κάτι καινούργιο;

-         Φυσικά. Ήδη υπάρχει έτοιμο ένα νέο μυθιστόρημα, το οποίο φαντάζομαι πως θα εκδοθεί σε δύο χρόνια από τώρα για να προλάβει να κυκλοφορήσει Η ΑΠΟΓΟΝΟΣ και σύντομα θα αρχίσω να δουλεύω για το επόμενο.

 

-      Τι συμβουλή θα δίνατε σε όποιον ξεκινούσε τώρα την πορεία του στον κόσμο της γραφής;

-         Κάποτε ένας καλός φίλος μου είχε πει: «Κανείς δεν μπορεί να προδώσει το έργο σου, αν δεν το προδώσεις εσύ ο ίδιος». Θυμήθηκα τη φράση του πολλές φορές και παρά τις δυσκολίες που συνάντησα, συνέχισα την πορεία μου. Το ίδιο θα έλεγα και στον κάθε έναν που θα ξεκινούσε τη δική του πορεία στον κόσμο της γραφής.