ΚΑΧΥΠΟΨΙΑ ΚΑΙ ΦΟΒΙΕΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΠΟΓΡΑΦΕΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ

Η Ελλάδα βαίνει επιτυχώς προς το τέλος της τριακοστής γενικής απογραφής του πληθυσμού της. Η δεκαπενθήμερη διαδικασία, που άρχισε στις 10 Μαΐου, ολοκληρώνεται μεθαύριο απαλλαγμένη από λάθη και βαρίδια του παρελθόντος, «εθνικές» χειραγωγήσεις και παρα-στατιστικές χρήσεις των δεδομένων, νηπιακά και ενσυνείδητα πολιτικο-οικονομικά αμαρτήματα.
Όλα εκείνα τα οποία από τον 19ο αιώνα είχαν οδηγήσει στον αφορισμό ότι «στατιστική και πλάνη είναι λέξεις συνώνυμες». Στη ρίζα των σύγχρονων Greek statistics;
Σύμφωνα με τους ειδικούς, αν και η πρώτη εμπειρική νεοελληνική απογραφή πραγματοποιείται το 1828, οι σχετικές στατιστικές θ' αρχίσουν ν' αποκτούν επιστημονικά χαρακτηριστικά από το 1861. Αυτή τα τελευταία οθωνικά χρόνια θα σηματοδοτήσει το πέρασμα από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωσή της, καθώς «από την αβεβαιότητα των προσεγγίσεων περνάμε τότε στη σιγουριά των μετρήσεων».

Πληρότητα στοιχείων
Άλλοι μελετητές τοποθετούν την καμπή αυτή τρεις δεκαετίες αργότερα (απογραφή του 1889). Πληρότητα στοιχείων, πάντως, οι απογραφές θα αποκτήσουν τη δεκαετία του 1920 (οι πληθυσμιακές καταγραφές του 1920 και 1928 θεωρούνται οι πρώτες ολοκληρωμένες).
Για να φθάσουν, όμως, να αντανακλούν, στον έναν ή άλλο βαθμό, την πραγματικότητα θα χρειαστούν άλλες τρεις δεκαετίες. Από το 1951 και μετά, που ακολουθούν δεκαετείς κύκλους, γίνονται πια με επιστημονικές προδιαγραφές. Αν και αρχικώς, τουλάχιστον, δεν θα είναι τελείως απαλλαγμένες από αγκυλώσεις του παρελθόντος και σκοπιμότητες. Τις επόμενες δεκαετίες, ωστόσο, ακολουθούν τις σχετικές συστάσεις του Ο.Η.Ε. των Ηνωμένων Εθνών και σε συνεχεία της Ε.Ο.Κ.
Ως και τις αρχές του 20ού αιώνα προκαλούσαν ευρύτερες καχυποψίες. Αυτή, όπως η συνακόλουθη απροθυμία συμμετοχής ή και εχθρότητα, οφειλόταν κυρίως σε δύο λόγους: 1) φορολογικούς και 2) στρατολογικούς. Δεν ήταν αδικαιολόγητες οι σχετικές φοβίες, αφού πράγματι οι απογραφικοί κατάλογοι, κατά καιρούς, είχαν χρησιμοποιηθεί τόσο για τον καθορισμό των στρατευσίμων ανά περιοχή, όσο και για φορολόγηση των πολιτών.
Ένας άλλος κύκλος απογραφικών καχυποψιών σχετιζόταν με φόβους ότι τα στοιχεία που συγκεντρώνονταν μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν από την πολιτική εξουσία για άλλους σκοπούς, πέραν των πληθυσμιακών.
«Περίεργες» και «ύποπτες» θα θεωρούνται ακόμη και έως το 1971 διάφορες «πονηρές» ερωτήσεις, που περιέχονταν στα απογραφικά δελτία και παραπέμπανε σε πολιτικά φρονήματα.
Το κλίμα βάραινε και η σύνδεση των απογραφών με τα εκλογικά συστήματα και τον αριθμό των βουλευτών ανά περιφέρεια. Η χρήση τους σε «εκλογομαγειρέματα» δεν ήταν η εξαίρεση παλιότερα. Μνημειώδης από την άποψη αυτή ήταν οι εκλογές βίας και νοθείας του 1961. Τότε χρησιμοποιήθηκαν διαφορετικές απογραφές σε διάφορες περιφέρειες για να προστεθούν ή να αφαιρεθούν έδρες, όπως συνέφερε την Ε.Ρ.Ε. του Κ. Καραμανλή.
Στις διαχρονικές στρεβλώσεις και τα απογραφικά παρατράγουδα εξέχουσα θέση κατείχε και η πλασματική αύξηση τοπικών πληθυσμών. Με μετακινήσεις για τοπικιστικούς λόγους. Παλιότερα για ν' αυξηθεί ο αριθμός των βουλευτών ή δημοτικών συμβούλων. Μέχρι πρόσφατα για να εμφανιστεί μεγαλύτερος αριθμός κατοίκων, πράγμα που συνεπαγόταν συλλογικά ή και ατομικά «πλεονεκτήματα» (αυξημένες οικονομικές ενισχύσεις κ.ά.).
Διαχρονικό πρόβλημα ήταν και εξακολουθεί να είναι η απόκλιση μεταξύ του πραγματικού (κάτοικοι κατά την απογραφή) και νόμιμου πληθυσμού (εγγεγραμμένοι στα μητρώα Δήμου ή Κοινότητας). Οι αποκλίσεις, για διάφορους λόγους, έφθαναν παλιότερα και σε ποσοστά της τάξης του 30%.
Σήμερα, όμως, οι απογραφές, με απόλυτη ή σχετική ακρίβεια, φωτογραφίζουν πραγματικές πληθυσμιακές, κοινωνικές και οικονομικές καταστάσεις. Αν και μένει αυτό ως προς τους μετανάστες ν' αποδειχθεί στις μέρες μας.

Τα στατιστικά δεδομένα ήταν σε πρώτη φάση «κρατικά μυστικά»!
Μέχρι τη δεκαετία του 1850 τα απογραφικά στοιχεία θεωρούνταν περίπου «κρατικά μυστικά». Δεν ήταν προσπελάσιμα ούτε σε ξένους δημοσιογράφους. Όταν άρχισαν να δημοσιοποιούνται δεν έλειπαν τα παρατράγουδα:
Στην απογραφή του 1853 ο πληθυσμός της Ελλάδας, που προέκυπτε από το άθροισμα των κατοίκων ανά νομό, ήταν κατά 7.000 ανώτερος από το άθροισμα του πληθυσμού. Όπως τότε έτσι κι αργότερα, τα λάθη γίνονταν προς τα... πάνω. Βεβαίως, ο συνολικός πληθυσμός (περίπου 1 εκατ.) δεν άλλαζε ουσιαστικά, αλλά εμφανιζόταν ενισχυμένοι «εθνικοί ρυθμοί ανάπτυξης».
Σε διεθνές συνέδριο το 1855, η ελληνική αντιπροσωπεία παρουσίασε τα ελληνικά δεδομένα. Προέκυπτε ότι οι κατοικίες ήταν περισσότερες από τις οικογένειες. Οι ξένοι απέδιδαν το γεγονός στην πειρατεία, που ανάγκαζε τους κατοίκους, τάχα, να εγκαταλείπουν τα σπίτια τους. Η διαφορά, όμως, ήταν αποτέλεσμα της σύγχυσης μεταξύ οικογένειας και νοικοκυριού.
Συνήθως, ενώ οι αναλογίες ανδρών-γυναικών ήταν λογικές, στις ηλικίες 18-24 ετών η γυναικεία υπεροχή ήταν συντριπτική. Αυτό συνέβαινε επειδή δεν δηλώνονταν άνδρες που είχαν στρατεύσιμη ηλικία. Όσους λιγότερους εμφάνιζε κάθε επαρχία τόσο μικρότερο ποσοστό «κληρωτών» (με κλήρωση) καλούνταν στον στρατό.
Κατά παράδοξο τρόπο σε πολλές απογραφές εμφανίζονταν οι ηλικίες των πολιτών να λήγουν συνήθως σε 0 ή 5. Η εξήγηση που δίνεται είναι ότι οι απογραφείς στρογγυλοποιούσαν τις ηλικίες. Αποκρυπτογράφηση χρειαζόταν παλιότερα η σύνθεση του ενεργού πληθυσμού. Βασικός λόγος ήταν η απόκρυψη για φορολογικούς κυρίως λόγους. Το 1879 επάγγελμα δηλώνουν λιγότεροι από τους μισούς κατοίκους της χώρας!

Μια καταγραφή-φάντασμα...
Η πρώτη απογραφή μετά τη συγκρότηση του Ελληνικού Βασιλείου τοποθετείται από πολλούς το 1834. Απογραφικά τεκμήρια, όμως, δεν υπάρχουν και αμφισβητείται η διενέργειά της. Μια άλλη ματαιώθηκε για οικονομικούς λόγους (1903), ενώ τρεις φορές (1889, 1896 και 1940) ουδέποτε ολοκληρώθηκε η επεξεργασία των στοιχείων. Τα αποτελέσματα της πρώτης μεταπολεμικής (1951) ουδέποτε επικυρώθηκαν.

...και τέσσερις επιμέρους
Στη χώρα έχουν πραγματοποιηθεί μέχρι την τωρινή 29 συνολικά απογραφές. Εκτός από τις γενικές απογραφές έγιναν κι ορισμένες επιμέρους. Το 1881 στις νεο-απελευθερωμένες Θεσσαλία και Άρτα. Το 1913 από τον στρατό σε Ήπειρο, Μακεδονία, Κρήτη και σε νησιά του Β. Αιγαίου. Το 1923 των προσφύγων από τη Μ. Ασία και τη Θράκη. Το 1947 στα Δωδεκάνησα, μετά την ενσωμάτωσή τους στην Ελλάδα.

Τ. Κατσιμάρδος
katsimar@yahoo.gr


http://www.newsinnews.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=14406%3A2011-05-22-11-15-19&catid=37%3Akoinwnia&Itemid=68&sms_ss=facebook&at_xt=4dd8f0ff32e9220c%2C0