Τρίτη 4 Νοεμβρίου 2014

Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ ORSON WELLES



της Κατερίνας Μ. Μάτσου

Στις 30 Οκτωβρίου του 1938, παραμονή της γιορτής του Halloween, το αμερικανικό ραδιοφωνικό δίκτυο C.B.S. μετέδωσε μία απίστευτη είδηση, που έγινε ωστόσο απόλυτα πιστευτή και αναστάτωσε μία ολόκληρη χώρα: την εισβολή εναντίον της Γης από τους κατοίκους του πλανήτη Άρη!
Υπεύθυνος για την πρωτοφανή αυτή αναστάτωση ενός ολόκληρου λαού ήταν ο Αμερικανός ηθοποιός Orson Welles (1915-1985) και οι ηθοποιοί του συγκροτήματος Μέρκιουρι, που τότε παρουσίαζαν μία ραδιοφωνική εκπομπή στο εν λόγω ραδιοφωνικό δίκτυο. Ο Welles στην εκπομπή του παρουσίαζε δραματοποιημένα διάφορα λογοτεχνικά έργα, όπως Ο Κόμης Μόντε Κρίστο ή Ο Δράκουλας. Εκείνο το βράδυ διάλεξε να παρουσιάσει με τη μορφή εκτάκτων δελτίων ειδήσεων τον ΠΟΛΕΜΟ ΤΩΝ ΚΟΣΜΩΝ, το πιο πολυδιαβασμένο και πολυδιασκευασμένο μυθιστόρημα του H.G. Wells, αναστατώνοντας τους ακροατές, που νόμισαν ότι όλα όσα διηγούνταν ο Welles στο ραδιόφωνο, το μοναδικό μέσο άμεσης ενημέρωσης που υπήρχε τότε, ήταν αλήθεια. Κυρίες και κύριοι, λάβαμε μόλις μια εξαιρετικά σοβαρή ανακοίνωση: όσο απίστευτο και αν ηχεί, τα παράξενα πλάσματα που θεάθηκαν απόψε να προσγειώνονται στο Νιου Τζέρσεϊ είναι η προφυλακή μιας στρατιάς που έρχεται να κατακτήσει τη Γη από τον Άρη. Αυτά ήταν τα λόγια του Welles που μεταδόθηκαν από το ραδιόφωνο. Παρόλο που πριν από τη ραδιοφωνική μετάδοση είχε διευκρινιστεί πολλές φορές ότι επρόκειτο για ένα θεατρικό έργο, όλα τα πρόσωπα και τα γεγονότα ήταν φανταστικά και η εκπομπή διαφημιζόταν για αρκετές μέρες στις εφημερίδες, η αληθοφάνεια με την οποία είχε σκηνοθετηθεί η εκπομπή υποδαύλισε τον πανικό.
Η υστερία που ακολούθησε ήταν απερίγραπτη. Οικογένειες ολόκληρες έμπαιναν στα αυτοκίνητα τους για ν’ απομακρυνθούν το ταχύτερο από το σημείο της εισβολής, στα αστυνομικά τμήματα τα τηλέφωνα άναψαν, οι εκκλησίες είχαν πλημμυρίσει από ανθρώπους που εναπόθεταν την τελευταία τους ελπίδα στο Θεό. Μερικοί, αντί «Αρειανοί», κατάλαβαν «Άριοι», δημιουργώντας άλλη παρεξήγηση: Μια γυναίκα βγήκε αλλόφρων στους δρόμους ουρλιάζοντας: Οι Γερμανοί κατέστρεψαν το Νιου Τζέρσεϊ. Το είπε το ραδιόφωνο.
Η φαντασία συμπλήρωνε τον πανικό. Κάποιος βεβαίωσε ότι η αστυνομία είχε βγάλει διαταγή να εκκενωθεί αμέσως η Νέα Υόρκη, κάποιος άλλος έβλεπε εχθρικά αεροπλάνα να πετάνε πάνω από τον ποταμό Χάτσον και κάποιος άλλος έφτασε στο σημείο να δει τους καπνούς της μάχης ανάμεσα στους Αρειανούς και τον αμερικανικό στρατό! Από όλες τις αμερικανικές περιοχές έφταναν τηλεγραφήματα συγγενών και φίλων που αγωνιούσαν για την τύχη των δικών τους. Μια γυναίκα στην Πενσυλβάνια τη βρήκε ο σύζυγος της την τελευταία στιγμή λίγο πριν πιει δηλητήριο, λέγοντας: Καλύτερα να πεθάνω έτσι!
Ο Welles δεν ήξερε τίποτα απ’ όλα όσα γινόταν στην πόλη κατά τη διάρκεια της εκπομπής του. Τον αντίκτυπο που προκάλεσαν τα λόγια του, τον πληροφορήθηκε μόνο, όταν η αστυνομία όρμησε και κατέλαβε το στούντιο του σταθμού, διακόπτοντας την εκπομπή. Δέχτηκε οξεία κριτική από μερίδα του κοινού και του Τύπου, αλλά και προτάσεις από το Χόλλυγουντ. Δύο χρόνια αργότερα, στα 25 του μόλις χρόνια, γύριζε εκεί ως πρωταγωνιστής και σκηνοθέτης την περίφημη ταινία Ο πολίτης Κέιν που τον έκανε διάσημο.
Ο αντίκτυπος της «φάρσας» του Welles -κι ας μην ξεκίνησε ως φάρσα αυτή η ιστορία, μια απλή, ραδιοφωνική εκπομπή ήταν- δείχνει τη δύναμη που είχε αποκτήσει στις πλατιές μάζες, κατά τις πρώτες δεκαετίες της μονοκρατορίας του, το ραδιόφωνο. Πριν την επικράτηση του τηλεοπτικού λόγου, σε μία ανάπαυλα του έντυπου Τύπου, το ραδιόφωνο, το ταχύτερο στη μετάδοση ειδήσεων μέσο ενημέρωσης και για χρόνια το μοναδικό μέσο άμεσης ενημέρωσης, προσιτό ακόμα και στις κατώτερες κοινωνικά τάξεις, μπορούσε χωρίς μεγάλο κόπο να κάνει γνωστή την πάσα είδηση σε εκατομμύρια ακροατών. Μία από τις πρώτες ενέργειες όλων των φασιστικών καθεστώτων, σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου και αν προσπαθήσουν να εγκαθιδρύσουν την μονοκρατορία τους, είναι ο ολοκληρωτικός έλεγχος των Μ.Μ.Ε. Όπως ο Ουμπέρτο Έκο σοφά διαπίστωσε για την επιβολή μίας δικτατορίας, δε χρειάζεται πλέον να βγουν τα τανκς στους δρόμους, αλλά η καθοδήγηση των Μ.Μ.Ε. (1967). Όπως αυτά, που με ψεύτικες εικόνες καταστροφής και ολέθρου κρατούν τους ανθρώπους, επιζήσαντες ενός τραγικού πυρηνικού πολέμου, στα υπόγεια καταφύγια στο μυθιστόρημα του Phillip Dick Προτελευταία αλήθεια (εκδόσεις ΛΥΧΝΑΡΙ).
Το έργο επηρέασε τόσους πολλούς και τόσο απόλυτα τους ανθρώπους, που οδήγησε στην έκδοση σχετικής μελέτης, της λεγόμενης έρευνας του Κάντριλ. Μετά την εκπομπή και βλέποντας πόσο αυτή επηρέασε την κοινή γνώμη ο Κάντριλ μίλησε με 4 κατηγορίες ατόμων: Αυτούς που ακούγοντας την εκπομπή κατάλαβαν ότι ήταν φανταστική ιστορία και μετά με αυτούς που έλεγξαν αν ήταν αλήθεια ή όχι η εισβολή των Αρειανών. Στη συνέχεια με όσους προσπάθησαν να εξακριβώσουν και στο τέλος το πίστεψαν και με όσους το πίστεψαν τυφλά και δεν δοκίμασαν να εξακριβώσουν την αλήθεια της είδησης. Η μελέτη για την εισβολή από τον Άρη ήταν η πρώτη μελέτη που έδειχνε την επιρροή των Μ.Μ.Ε. στην κοινή γνώμη.
Η μελέτη του Κάντριλ έδειξε ότι υπήρχαν πολλοί συνδυαζόμενοι παράγοντες στο κατά πόσο κάθε άνθρωπος πίστεψε ή όχι την είδηση. Υπήρξαν παράγοντες, όπως έλλειψη κρίσης που έκανε πολλούς να επηρεαστούν από την ραδιοφωνική μετάδοση. Επίσης ανάλογα με την μόρφωση τους κάποιοι ήταν πιο εύπιστοι ή τουλάχιστον πιο ανασφαλείς, παράγοντες οι οποίοι ισχύουν μέχρι σήμερα στην ανθρώπινη κοινωνία.  
Το συμπέρασμα του Κάντριλ αποδείχτηκε επανειλημμένα. Διασκευή του έργου παρουσιάστηκε δυο φορές στη Νότια Αμερική, στο Σαντιάγο της Χιλής το 1944 και στο Κίτο του Εκουαδόρ το 1949. Και στις δυο περιπτώσεις προκλήθηκε μαζική υστερία. Στο Κίτο μάλιστα, όταν μαθεύτηκε ότι η εκπομπή ήταν πλασματική, εκατοντάδες οργισμένοι ακροατές έβαλαν φωτιά στο ραδιοσταθμό.

Ο Welles δεν είχε ποτέ σκοπό να καθοδηγήσει την κοινή γνώμη. Σκοπός του ήταν απλά να παρουσιάσει, μέσω της ραδιοφωνικής εκπομπής, ένα από τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα επιστημονικής φαντασίας, ένα βιβλίο σταθμό στην παγκόσμια λογοτεχνία, που συγκλόνισε από την πρώτη στιγμή την κοινή γνώμη με την αληθοφάνειά του. Δε γνώριζε, δεν υποψιαζόταν καν τον πανικό που θα προκαλούσαν τα λόγια του. Όταν ρωτήθηκε αργότερα αν περίμενε τέτοιες αντιδράσεις απάντησε: Τι να πω; Ο μάνατζέρ μου βρήκε την εκπομπή τόσο αφελή, που έκλεισε το ραδιόφωνο.
Την επομένη, ενώ οι Αμερικανοί συνερχόταν από τον τρόμο τους, όλη η υφήλιος, ακόμη και ο ίδιος ο Αδόλφος Χίτλερ, γελούσε με το πάθημά τους. Όσο για την εκπομπή είχε ένα άλλο σημαντικότερο αποτέλεσμα: Απέδειξε περίτρανα τη δύναμη του ραδιοφώνου στις μάζες, πράγμα που η προπαγάνδα, καθώς ο πόλεμος πλησίαζε, δεν άφησε ανεκμετάλλευτο.

Κοζάνη, Οκτώβριος 2014


ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΗΓΕΣ
o              http://www.war-ofthe-worlds.co.uk/radio.htm
o              ΤΟ ΑΛΜΠΟΥΜ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ, ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΔΕΚΑΕΤΊΕΣ (1930-  1939). Εγκυκλοπαίδεια.
         Εκδ: Η. Μανιατέα. Αθήνα : 2006.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου