ΟΙ
ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΚΑΙ Η ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΩΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟ ΕΡΓΑΛΕΙΟ
«H
μουσική δίνει φτερά στην ψυχή»
Πλάτωνας
(428-347 π.Χ.)
Είναι γεγονός πως η μουσική, από αρχαιοτάτων χρόνων
υπήρξε ένα μέσο προώθησης της πνευματικότητας του ανθρώπου. Οι αρχαίοι Έλληνες
φιλόσοφοι αναφέρθηκαν στην καθαρτική δύναμη της μουσικής ενώ στην Αναγέννηση
καθιερώθηκε ο θεραπευτικός της χαρακτήρας με όρους πλέον ψυχολογικούς και
βιολογικούς.
Στην πολύπλοκη διάρκεια της εφηβείας η μουσική είναι
σαν ένα φαντασιακό έδαφος πρόσφορο για εξερεύνηση και διαμόρφωση της προσωπικής
ταυτότητας του ατόμου (Juslin & Vastfjall, 2008).
Αναπόσπαστο κομμάτι της μελέτης των επιδράσεων της
μουσικής στον οργανισμό αποτελεί και η μελέτη των σχετιζόμενων σωματικών
αντιδράσεων. Ο θάλαμος του εγκεφάλου και τα εγκεφαλικά ημισφαίρια
ενεργοποιούνται κατά την ακρόαση του μουσικού ερεθίσματος. Κατά την διάρκεια
της ακρόασης ο θάλαμος στέλνει μηνύματα στον φλοιό του εγκεφάλου και εκείνος με
την σειρά του στον θάλαμο. Μέσα από αυτήν την διαδικασία αποκωδικοποίησης το
σώμα μπορεί να αντιδράσει σχεδόν μηχανικά με κινήσεις όπως λίκνισμα, κούνημα
του κεφαλιού, χτύπημα των χεριών κ.τλ. Γύρω από τον θάλαμο βρίσκεται και το
κέντρο των συναισθημάτων. Έτσι τα μηνύματα της δραστηριοποίησης του εγκεφάλου
μεταφράζονται σε συναισθήματα και αισθήσεις (McClellan, 1991, Χατζηαντωνίου,
2014).
Έχει βρεθεί ότι η μουσική κυρίως η ζωντανή
ενεργοποιεί και εξιτάρει τον ανθρώπινο οργανισμό κατά ένα περίεργο τρόπο.
Πολυάριθμες έρευνες έχουν διεξαχθεί για τις νευροψυχολογικές επιπτώσεις της
μουσικής στον άνθρωπο. Η μουσική στις διάφορες εκφάνσεις της χρησιμοποιείται
για θεραπευτικούς σκοπούς. Η Μουσικοθεραπεία και η Δονητικό-ακουστική θεραπεία
(Vibroacoustic Therapy) είναι κάποιες από αυτές. Ωστόσο, ορισμένες προσεγγίσεις
χρησιμοποιούν την μουσική συνδυαστικά ως ακόμη μία μέθοδο παρέμβασης,
συμπληρωματική της κυρίως θεραπείας που εφαρμόζεται (Boyd-Brewer, 2003).
Σύμφωνα με την Δονητικό-ακουστική θεραπεία που
αναπτύχθηκε από τον Olav Skille, την δεκαετία του 1980, οι ηχητικές δονήσεις
μιας χαλαρωτικής μελωδίας που μεταφέρονται με ειδικές συσκευές και ακουστικά σε
παιδιά με αναπηρία προκαλούν στην επιφάνεια του σώματος μια ενεργειακή κίνηση
που με την σειρά της μεταφέρεται και στο εσωτερικό του οργανισμού του
υποκειμένου. Η συγκεκριμένη θεραπευτική προσέγγιση μας υποδεικνύει ποιες είναι
εκείνες οι συχνότητες οι οποίες έχουν θετικές επιπτώσεις σε ανθρώπινες
λειτουργίες που σχετίζονται με συγκεκριμένες ασθένειες (Boyd-Brewer, 2003).
Σύμφωνα με έρευνες, ανάλογα με τον τύπο της μουσικής
διαφέρουν και οι επιπτώσεις στα υποκείμενα. Γενικότερα, έχει αποδειχθεί ότι η
χαλαρωτική μουσική κατορθώνει να μειώσει το στρες σε υγιή υποκείμενα. Ιδιαίτερα
ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι η μουσική μετά από μια επώδυνη επέμβαση μειώνει
τον πόνο και την ανάγκη για χορήγηση αναλγητικών φαρμάκων (Boyd-Brewer, 2003).
Ακόμη, έρευνα σχετική με την αντίληψη οπτικών ερεθισμάτων υπό την ακρόαση
techno μουσικής μας δείχνει πως παράγοντες όπως το είδος της μουσικής έχουν
συγκεκριμένες συνέπειες στο είδος εργασίας που εκτελεί το υποκείμενο καθώς
επομένως και το πώς αντιλαμβάνεται τον κόσμο (Meško, Strojnik, Videmšek & Karpljuk, 2009).
Ένα βασικό θέμα που απασχολεί τους ερευνητές είναι τι
είδους σχέση έχουν τα συναισθήματα με την μουσική. Τι είδος συναισθημάτων
προκαλείται από την μουσική και κατά πόσο αυτά εξαρτώνται από την προσωπικότητα
του ακροατή. Επιπλέον, καθίσταται σημαντική η μελέτη γνωστικό-βιολογικών
διεργασιών που μπορεί να ευθύνονται για την δημιουργία των συγκεκριμένων συναισθημάτων
προκαλούμενων από την μουσική. Ωστόσο, εδώ αξίζει να σημειωθεί πως αυτές οι
διεργασίες δεν είναι απαραίτητα γενικευμένες και πιθανότατα να λειτουργούν
διαφορετικά ανάλογα με το είδος της μουσικής, την έντασή της και το ύφος της.
Είναι απαραίτητο λοιπόν για τον ερευνητή να λάβει υπόψη του κατά την έρευνα
όλες τις παραπάνω μεταβλητές και διεργασίες (Juslin & Vastfjall, 2008).
Πιο συγκεκριμένα, οι προτεινόμενοι μηχανισμοί που
μπορούν να εξηγήσουν την πρόκληση συναισθημάτων μέσω της μουσικής είναι οι εξής:
Τα αντανακλαστικά του εγκεφαλικού στελέχους ως το
μέρος του εγκεφάλου που αναπτύχθηκε πρώτο και ευθύνεται για την ρύθμιση της
αναπνοής, του παλμού και της πίεσης του αίματος.
Η αξιολογική προσαρμογή (evaluative conditioning)
κατά την οποία ένα συναίσθημα προκύπτει, γιατί ένα συγκεκριμένο μουσικό κομμάτι
συνδέθηκε συστηματικά με ένα αρνητικό ή θετικό συναίσθημα.
Η συναισθηματική μετάδοση ως εκείνη η διαδικασία κατά
την οποία οι άνθρωποι μεταδίδουν ο ένας στον άλλον συναισθηματικές αντιδράσεις.
Κατά τον ίδιο τρόπο οι άνθρωποι «μιμούνται» εσωτερικά την συναισθηματική
έκφραση της μουσικής, όπως την αντιλαμβάνονται. Ένας τέτοιος μηχανισμός
εξηγείται από τους DeGelderatal. (2004) με βάση τον μηχανισμό του καθρέφτη
σύμφωνα με τον οποίο, όταν ένα υποκείμενο παρατηρεί εκφράσεις φόβου σε ένα άλλο
υποκείμενο τότε σημειώνεται δραστηριότητα στις περιοχές του εγκεφάλου του
παρατηρητή που σχετίζονται με τα συναισθήματα.
Η οπτική φαντασία ως την διεργασία που γεννά ένα
συναίσθημα λόγω του ότι ο ακροατής συνδέει μια φανταστική εικόνα (π.χ. ένα
τοπίο) με ένα συγκεκριμένο μουσικό κομμάτι.
Η επεισοδιακή μνήμη η οποία εκπροσωπείται από το
χαρακτηριστικό φαινόμενο «Αγαπημένη-ε μου, παίζει το κομμάτι μας» και
αναφέρεται στο συναίσθημα που προκαλείται λόγω της σύνδεσης του με ευχάριστα ή
δυσάρεστα επεισόδια της ζωής μας. Ο μηχανισμός αυτός παρατηρείται ιδιαίτερα
δραστήριος στην περίοδο της εφηβείας παρά μεταγενέστερα.
Τέλος, η μουσική προσδοκία είναι εκείνος ο
ρυθμιστικός παράγοντας σύμφωνα με τον οποίο προκύπτει ένα συναίσθημα στον
ακροατή εφόσον ένα συγκεκριμένο στοιχείο διακόψει, επιβεβαιώσει ή καθυστερήσει
την προσδοκία του ακροατή σχετικά με την συνέχιση της μουσικής. Παράδειγμα
χαρακτηριστικό της μουσικής προσδοκίας μπορούμε να παρατηρήσουμε σε ένα
technomix με πολλές εναλλαγές του ίδιο ρυθμού στο σημείο της αποκορύφωσης πριν
από το beat (έντονος παλμός) όταν διατηρείται η αναμονή του για αρκετό χρόνο.
Με τον ερχομό του παλμού (beat), ο εμφανής εκστασιασμός των ακροατών αποτελεί ένα
είδος χαρούμενης συναισθηματικής κατάστασης λόγω της επιβεβαίωσης της μουσικής
τους προσδοκίας (επαλήθευση του παλμού). Ο χορός γίνεται ξαφνικά πιο έντονος
μετά από αυτή την δεδομένη στιγμή, καθώς και οι εκδηλώσεις χαράς
χαρακτηριστικές του θετικού συναισθήματος.
Συχνά το ύφος της μουσικής μπορεί να παραλληλιστεί με
την χροιά της φωνής η οποία συχνά μας επηρεάζει συναισθηματικά (έντονη και
ήρεμη φωνή).
Με την ίδια λογική, ένας λόγος έντονος, ηχηρός,
γρήγορος και σκληρός συμπεραίνουμε ότι είναι «θυμωμένος». Μεταφέροντας το ίδιο
παράδειγμα στην μουσική υποθέτουμε ότι μια έντονη, γρήγορη και τραχείας χροιάς
μελωδία μεταδίδει το αντίστοιχο συναίσθημα στον ακροατή.
Σύμφωνα με άλλους ερευνητές που ασχολήθηκαν με τους
μηχανισμούς που αναφέραμε παραπάνω προκύπτει ότι εκτός από τις έντονες
φαντασιακές εικόνες που προκαλεί η μουσική (visual imagery) έχουν σημειωθεί και
εξωσωματικές εμπειρίες διευκρινίζοντας ωστόσο ότι αυτά τα αποτελέσματα ίσως
επηρεάζονται από το συγκεκριμένο μουσικό είδος που έχει χρησιμοποιήσει αυτές
τις έρευνες. Συνήθως, πρόκειται για ένα είδος ηλεκτρονικής, διαστημικής
(spacey) μουσικής με πολύ απλή δομή, κάπως ελεύθερη μορφή και πολλή επανάληψη
(Οsborne, 1989, σελ.134; Juslin & Vastfjall, 2008).
Όσον αφορά τώρα την σχέση της μουσικής με την
προσωπικότητα έχει βρεθεί ότι ο υψηλός νευρωτισμός συνεπάγεται και έντονα,
κυρίως αρνητικά συναισθήματα ενώ τα νευρωτικά άτομα συνήθως χρησιμοποιούν την
μουσική ως μέσο ρύθμισης της έντονης συναισθηματικής τους αστάθειας
(Chamorro-Premuzic & Furnham, 2007).
Φυσικά όλα τα παραπάνω και όλες οι νευροψυχολογικές
μελέτες είναι καλό να στοχεύουν στην αξιοποίηση της γνώσης προκείμενου να
προωθηθεί η θεραπευτική χρήση της μουσικής. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η μέθοδος
Καθοδηγούμενη Φαντασία και Μουσική (GIM method), όπως και αναπτύχθηκε από την
Helen Bonny. Η συγκεκριμένη μέθοδος αντιμετωπίζει τον ασθενή ως ταξιδιώτη
που παροτρύνεται να μοιραστεί τις εικόνες που βιώνει κατά την διάρκεια μιας
προγραμματιζόμενης μουσικής συνοχής. Πίσω από την συγκεκριμένη μέθοδο βρίσκεται
η θεωρία σύμφωνα με την οποία οι φαντασιακές εικόνες που προκύπτουν από την
μουσική έχουν πολύ θετικές επιπτώσεις στον οργανισμό. Για την ακρίβεια,
αυξάνεται η βαθιά χαλάρωση και μειώνονται τα επίπεδα της κορτιζόλης, της
λεγόμενη ορμόνη του στρες. (McKinneyetal, 1997, Juslin & Vastfjall, 2008).
Οι άνθρωποι συνήθως επιλέγουμε εκείνο το είδος της
μουσικής που αποκαλύπτει κομμάτια του χαρακτήρα μας και περνάει κάποιο μήνυμα
στους γύρω μας, ως ένα άλλο μέσο επικοινωνίας (Rentfrow and Gosling’s, 2003,
Chamorro-Premuzic & Furnham, 2007). Για παράδειγμα, η jazz μπορεί να
επιλεχθεί από άτομα που αναζητούν σύνθετα πνευματικά ερεθίσματα κάτι που
ταιριάζει και με την πολυπλοκότητα της σύνθεσης της ίδιας της μουσικης
(Chamorro-Premuzic & Furnham, 2007).
Τέλος, ένα από τα ερωτήματα που θα πρέπει να
απαντηθούν είναι εάν τα συναισθήματα που προκαλεί η μουσική είναι ποιοτικά ίδια
με τα συναισθήματα της καθημερινότητας μας ή αν υπάρχει κάτι διαφορετικό στην
φύση τους. Εκτός των άλλων θα πρέπει να ερευνηθεί και η σχέση της μουσικής με
τους κοινωνικούς δεσμούς καθώς αποτελεί σημαντικό μέσο κοινωνικοποίησης , ενώ
επίσης παίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας και ταυτότητας
του ατόμου.
Αναμφίβολα, η έρευνα πρέπει να βασιστεί στον έλεγχο
των παραπάνω μεταβλητών –μηχανισμών και επίσης στις βιολογικές αλλαγές που
έχουν παρατηρηθεί σε υποκείμενα εκτεθειμένα σε μουσικά ερεθίσματα και μελωδίες.
Επιπλέον, δεν θα πρέπει να αγνοήσουμε τον παράγοντα προσωπικότητα των
υποκειμένων και πώς αυτός επηρεάζει τα αποτελέσματα. Για παράδειγμα, άλλες θα
είναι οι συνέπειες μιας ατμοσφαιρικής απαλής μελωδίας σε ένα εξωστρεφές άτομο
και άλλες σε ένα εσωστρεφές (Chamorro-Premuzic & Furnham, 2007).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
Boyd-Brewer, C.(2003). Vibroacoustic Therapy : Sound
Vibrations in Medicine. Published In Alternative and Complementary Therapies.
Retrieved on September, 2015,
Chamorro-Premuzic, T. &Furnham, A. (2007).
Personality and music: Can traits explain how people use music in everyday
life? British Journal of Psychology (2007), 98, 175–185. Retrieved on
September, 2015,
Meško, M. & Strojnik, V. & , Videmšek, M.
&Karpljuk, D. (2009). The Effect of Listening to Techno Music on Reaction
Times to Visual Stimuli. Acta Univ. Palacki. Olomuc.,Gymn. 2009, vol. 39, no.
1. Retrieved on September, 2015,
Χατζηαντωνίου,Σ. ( 2014).Η επίδραση της μουσικής στην
ψυχολογία των ασθενών στους χώρους αναμονής των ιατρείων. (Μεταπτυχιακή Διπλωματική
εργασία). Διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο:
http://www.psychologynow.gr/psyhotherapeia/h-moysiki-stin-psyhi-mas-oi-psyhologikes-synepeies-tis-moysikis-kai-i-hrisi-tis-os
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου