ΙΕΡΟΣ ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΑΚΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΚΟΖΑΝΗΣ

της Κατερίνας Μ. Μάτσου

 

Ιερός ναός του Αγίου Γεωργίου υπήρχε στην Κοζάνη στην ίδια με σήμερα θέση από τα τέλη του 18^ου-αρχές 19^ου αιώνα, όπως φανερώνει επιστολή του Αλή πασά του 1806 που δίνει την άδεια στο Νάνο Τουτουντζή να «φκιάσει» τον ιερό ναό του Αγίου Γεωργίου1. Στην άδεια δε διευκρινίζεται αν με το «φκιάσει» εννοείται εκ θεμελίων ανέγερση μίας νέας εκκλησίας ή επιδιόρθωση και επέκταση κάποιας άλλης, ήδη υπάρχουσας, αν και το πιο πιθανό είναι να αναφέρεται σε κάποια ήδη υπάρχουσα εκκλησία ή σε κάποιο μικρό εξωκκλήσι που ήδη υπήρχε στην περιοχή. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στην άδεια: «…Να φκιάση την εκκλησίαν όπου είναι όξω στα αμπέλια του αηγιώργη», υπάρχει δηλαδή ήδη εκεί. Όπως και με τον Άγιο Αθανάσιο, έτσι και με τον Άγιο Γεώργιο, η περιοχή έφερε το όνομα του αγίου μάλλον από πάντα, μια ονομασία που και σ’ αυτή την περίπτωση δεν μπορεί να δικαιολογηθεί χωρίς την ύπαρξη στην περιοχή κάποιας εκκλησίας ή έστω ενός μικρού εξωκλησιού ή εικονοστασίου προς τιμήν του αγίου.

Ο γυμνασιάρχης του Γυμνασίου Αρρένων και πρώτος ιστοριογράφος της Κοζάνης κατά τον 20^ο αιώνα Παναγιώτης Ν. Λιούφης στην Ιστορία της Κοζάνης (Εκδ: ΙΩΑΝ. ΒΑΡΤΣΟΥ, Αθήνα : 1924) αναφέρει ότι ο ναός ανεγέρθη το 1817 επί Επισκόπου Βενιαμίν και είναι ένα από τα έργα των πρώτων χρόνων της Επισκοπείας του. Ο Βενιαμίν ανέλαβε την Επισκοπή Κοζάνης το 1815 μετά το θάνατο του προκατόχου του Διονυσίου. Ίσως με την άδεια του 1806, επί Διονυσίου, να ξεκίνησε η ανέγερση του ιερού ναού η οποία τελικά ολοκληρώθηκε το 1817. Όπως ο Κωνσταντίνος Γουναρόπουλος αναφέρει σε δημοσίευμα του στο περιοδικό ΠΑΝΔΩΡΑ το 1872, το 1818 ο Τακιατζής δώρισε «εκτενές κτήμα» στο νεκροταφείο του Αγίου Γεωργίου. Άρα ο ναός υπήρχε προ του 1818 και λειτουργούσε ήδη ως νεκροταφειακος. Από τα στοιχεία αυτά, καθώς και από χρονολογίες εικόνων στο προσκυνητάρι, προκύπτει ότι ο ιερός ναός ανεγέρθηκε μεταξύ του 1806 και 1820. Όλες οι υπόλοιπες προσθήκες, όπως νάρθηκας στα νότια και στα δυτικά του ναού, κοινοτάφια αρχιερέων και αίθουσες δεξιώσεων είναι πολύ μεταγενέστερες και χρονολογούνται στις μετά του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου δεκαετίες.

Από το 1878 ως το 1892 ο ναός καταλαμβάνεται από άτακτα τουρκικά στρατεύματα και χρησιμοποιείται σαν στρατιωτικός καταυλισμός, με αποτέλεσμα να προκληθούν μεγάλες φθορές και καταστροφές, ενώ το 1896 στρατεύματα Τουρκαλβανών τον λεηλάτησαν και κατάστρεψαν τις εσωτερικές του διακοσμήσεις, όπως αναφέρει σε επιστολή του ο Μητροπολίτης Κωνστάντιος.

Ο ναός λειτουργεί ως αμιγώς νεκροταφειακός από το 1914, οπότε μεταφέρθηκαν εκεί όλα τα νεκροταφεία της πόλης. Είναι μεν νεκροταφειακός ναός, αλλά δεν είναι εντός τα νεκροταφείου. Εξυπηρετεί τις ανάγκες του νεκροταφείου, αλλά δεν ανήκει σ’ αυτό.

ΤΑ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΑ ΤΗΣ ΚΟΖΑΝΗΣ 

Προ του 1914 στην Κοζάνη υπήρχαν συνολικά τέσσερα νεκροταφεία, που καταργούμενα το ένα μετά το άλλο, σε διαφορετικές το καθένα εποχές, μεταφέρθηκαν τελικά όλα στο νεκροταφείο του Αγίου Γεωργίου.

Νεκροταφείο στην Κοζάνη υπήρχε:

1) Στον Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου, σε χώρο ανατολικά και δεξιά του Ιερού Βήματος, περιοχή γνωστή και ως νημόρια (μνημόρια – μνήματα). Εκεί θαβόταν οι αρχιερείς και άλλα σημαίνοντα πρόσωπα της τοπικής κοινωνίας, ενώ υπήρχε κι ένα δεύτερο τμήμα στα δυτικά του ναού, απέναντι από την κεντρική είσοδο. Επί Μητροπολίτου Φωτίου (1910-1923) τα οστά των αρχιερέων μεταφέρθηκαν στο νεκροταφείο του Αγίου Γεωργίου και τοποθετήθηκαν σε ειδικό κοινοτάφιο. Η ακριβής ημερομηνία κατάργησης του νεκροταφείου του Αγίου Νικολάου δεν είναι γνωστή, ωστόσο εξαιτίας του παραπάνω περιστατικού πιθανολογείται στα χρόνια του Φωτίου.

2) Στον Ιερό Ναό των Αγίων Αναργύρων, όπου ετάφη, ύστερα από προσωπική του επιθυμία, ένας από τους σημαντικότερους ευεργέτες και άρχοντες της πόλης ο Χαρίσης Τράντας. Καταργήθηκε και μεταφέρθηκε στον Άγιο Γεώργιο το 1850.

3) Στον Ιερό Ναό του Αγίου Δημητρίου, ανατολικά του Ιερού Βήματος, όπου ετάφη ο Χαρίσιος Μεγδάνης. Όπως ο Νικ. Δελιαλής αναφέρει: «Ως κοιμητήριο τούτου (του νεκροταφείου του Αγίου Δημητρίου δηλαδή) εχρησιμοποιείτο η κρύπτη του παρεκκλησίου του Αγίου Λαζάρου». Καταργήθηκε και μεταφέρθηκε στον Άγιο Γεώργιο το 1856.

4) Στον Ιερό Ναό του Αγίου Αθανασίου. Από υπάρξεως του οικισμού και της εκκλησίας μέχρι το 1914.

Ο Χαρίσιος Μεγδάνης μνημονεύει και νεκροταφείο στην περιοχή Τρία δένδρα, παραπλεύρως του ιερού ναού του Αγίου Κωνσταντίνου. Το 1929, με τη διάνοιξη της σιδηροδρομικής γραμμής, αποκαλύφθηκαν πράγματι στη θέση αυτή μαρμάρινοι τάφοι της ρωμαϊκής περιόδου. Άλλωστε, όπως μετέπειτα έρευνες και τυχαίες κυρίως ανασκαφές αποκάλυψαν, στην περιοχή υπήρχε από τα αρχαία ακόμη χρόνια κάποιος οικισμός, οι κάτοικοι του οποίου λογικά θα έπρεπε να είχαν και κάποιο νεκροταφείο, όπου έθαβαν τους νεκρούς τους. Αρχαίοι τάφοι, προγενέστεροι της χριστιανικής εποχής, αποκαλύφθηκαν και στην περιοχή της Μπήλιως τα νημόρια το 1948.

Ο ιερός ναός του Αγίου Γεωργίου έχει δικό του προαύλιο χώρο, όπου ενταφιάζονται οι κληρικοί. Παλιότερα στον ίδιο προαύλιο χώρο, υπήρχε ξυλότυπο στέγαστρο, όπου ήταν συγκεντρωμένα τα οστά αρχιερέων και ιερέων αγνώστων λοιπών δι’ ημάς στοιχείων, πλην των οστών του Μητροπολίτου Φωτίου. Τα οστά ήταν καλυμμένα με δύο επιτύμβιες πλάκες των Επισκόπων Μελετίου και Βενιαμίν και σήμερα έχουν μεταφερθεί πάνω από το νεοαναγερθέν κοιμητήριο του προσφάτως εκλιπόντα Μητροπολίτου Διονυσίου (εκοιμήθη το Δεκέμβριο του 1998). Οι δύο επιτύμβιες πλάκες έχουν εντοιχιστεί στον τοίχο του κοιμητηρίου.

Σαν νεκροταφειακό παρεκκλήσιο υπαγόμενο διοικητικώς και διαχειριστικώς στον Άγιο Δημήτριο λειτούργησε μέχρι το 1975. Από το 1975 με την 90/1975 πράξη του Μητροπολίτου που δημοσιεύτηκε στο Φ.Ε.Κ. 448/1977 τ.β. προσαρτήθηκε και πλέον ανήκει στο Σωκράτειο Μπλιούρειο Εκκλησιαστικό Ίδρυμα.

 

Κοζάνη, Μάιος 2014

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

·         Ιωάννου Δ. Δημόπουλου. Τα παρά τον Αλιάκμονα εκκλησιαστικά.

Εκδ: ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ. Κοζάνη : 1994.

·         Ελευθερουδάκη Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν. Εγκυκλοπαίδεια.

Εκδ: ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗΣ Α.Ε. Αθήνα : 1927.

·         Ιεράς Μητροπόλεως Σερβίων & Κοζάνης. Ημερολόγιον 2005 Ιεράς Μητροπόλεως Σερβίων & Κοζάνης.

Εκδ: ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΣΕΡΒΙΩΝ & ΚΟΖΑΝΗΣ. Κοζάνη : 2004.

·         Β.Π. Καραγιάννη. Χρονολόγιο Κοζάνης (1392-1993). ΔΥΤΙΚΟΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ, έτος Ζ΄, σελ: 98-112. Κοζάνη : 1996.

·         Παναγ. Ν. Λιούφη δ.φ. Ιστορία της Κοζάνης.

Εκδ: ΙΩΑΝ. ΒΑΡΤΣΟΥ. Αθήνα : 1924.

·         ΜΑΛΛΙΑΡΗΣ-ΠΑΙΔΕΙΑ. Εγκυκλοπαίδεια.

Εκδ: ΜΑΛΛΙΑΡΗΣ-ΠΑΙΔΕΙΑ / ΠΗΓΑΣΟΣ ΕΚΔΟΤΙΚΗ Α.Ε. Θεσσαλονίκη : 2005.

·         Μιχάλη Παπακωνσταντίνου. Μια βορειοελληνική πόλη στην Τουρκοκρατία-Ιστορία της Κοζάνης (1400-1912).

Εκδ: ΕΣΤΊΑ. Αθήνα : 1992.

·         ΠΑΠΥΡΟΣ - ΛΑΡΟΥΣ - ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ. Εγκυκλοπαίδεια.

Εκδ: ΠΑΠΥΡΟΣ. Αθήνα : 1996 και Αθήνα : 2005.

·         Σύγχρονο Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας.

Εκδ: ΠΕΛΕΚΑΝΟΣ. Αθήνα.

·        Γεωργίου Θ. Τσουμή. Κοζάνη, πέτρινη πόλη. ΕΛΙΜΕΙΑΚΑ, Ιούνιος 1993, αρ.τ: 30, σελ. 16-28. Θεσσαλονίκη : 1993.

---

1 Η επιστολή έχει ως εξής: «Εγώ ο βεζήρ αληπασάς έδωσα το πουγιουρντί μου του εδικού μου νάνου τουτουντζή διά να φκιάση την εκκλησίαν όπου είναι όξω στα αμπέλια του αηγιώργη, να τη κάμη ταμήρι καθώς κάμνη χρεία και κανένας μανής να μην του γένη, και εσύ εφένδη να του δώσης το χοτζέτι κατά το αντέτι εξ αποφάσεως 1806 Ιωάννινα Ιουλίου 23». (Ιωάννου Δ. Δημόπουλου. Τα παρά τον Αλιάκμονα εκκλησιαστικά, σελ. 333).