ΖΩΗ ΣΤΟ ΦΕΓΓΑΡΙ

της Κατερίνας Μ. Μάτσου

Το 1835 η NEW YORK SUN ήταν μια μικρή εφημερίδα της Νέας Υόρκης με ημερήσια κυκλοφορία περί τα 4.000 φύλλα, ένα τιράζ που σίγουρα δεν την κατέταζε ανάμεσα στις μεγάλες εφημερίδες των Η.Π.Α. Η εφημερίδα είχε ιδρυθεί μόλις το 1833 από τον εκδότη Benjamin Day και δύο χρόνια μετά την πρώτη εμφάνισή της προσπαθούσε με κόπο να εδραιώσει τη θέση της ανάμεσα στις άλλες εφημερίδες της χώρας. Μέχρι το καλοκαίρι του 1835, που η μικρή αυτή εφημερίδα έκανε την έκπληξη.

Στο φύλλο της 21^ης Αυγούστου του 1835 η NEW YORK SUN δημοσιεύει μία απίστευτη είδηση που έγινε όμως απόλυτα πιστευτή και συγκλόνισε ολόκληρη την Αμερική. Αναφερόταν στις αστρονομικές ανακαλύψεις που είχαν γίνει πρόσφατα από τον sir John Herschel στο ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας. Ο Βρετανός αστρονόμος και μαθηματικός, γιος του sir Frederick William Herschel,  που ανακάλυψε τον πλανήτη Ουρανό και πατέρας του επίσης γνωστού αστρονόμου Alexander Stewart Herschel, ήταν πασίγνωστος για τις επιστημονικές του παρατηρήσεις και ανακαλύψεις. Το άρθρο παρουσίαζε τις τελευταίες παρατηρήσεις του αναφορικά με το φεγγάρι, μέσω ενός τηλεσκοπίου νέας τεχνολογίας που είχε στηθεί κάπου στο Ακρωτήρι της Καλής Ελπίδας και είχαν ήδη δημοσιευθεί, όπως η εφημερίδα υποστήριζε, στο Edinburgh Journal of Science.

Οι παρατηρήσεις αυτές αποκάλυπταν την ύπαρξη πλούσιας χλωρίδας, αλλά και μίας ποικιλίας ζωικών μορφών στην επιφάνεια της σελήνης. Βίσονες, κάστορες, αλλά και ίχνη κτισμάτων από τα οποία έβγαινε καπνός, κάτι που υποδήλωνε την ύπαρξη νοήμονος ζωής μέσα σ’ αυτά. Ο Herschel κατάφερε να δει, υποστήριζε η εφημερίδα και την ιπτάμενη ανθρωποειδή φυλή που κατοικεί στο φεγγάρι, την οποία ονόμασε Vespertilio-Homo ή ανθρωπο-νυχτερίδα (man-bat). Πρόχειρα σκίτσα τα οποία παρουσίαζαν τόσο το συγκεκριμένο ανθρωποειδές, όσο και τις ζούγκλες και τα δάση της Σελήνης περιέχονταν στην απίστευτη αυτή ανταπόκριση.

«...Ήταν μέσου ύψους 1,30m. Η επιφάνεια του σώματος εκτός από το πρόσωπο ήταν καλυμμένη από κοντό χαλκόχρωμο τρίχωμα και είχαν φτερά τα οποία έμοιαζαν να αποτελούνται από μια λεπτή μεμβράνη και εκτείνονταν από τους ώμους μέχρι χαμηλά στα πόδι...

....Έγινε αντιληπτό ότι τα φτερά τους είχαν μεγάλο άνοιγμα και έμοιαζαν, από άποψη δομής, με αυτά των νυχτερίδων. ...Τα πλάσματα είχαν απόλυτο έλεγχο των φτερών, καθώς τα είδαμε να τα τινάζουν καθώς έκαναν μπάνιο και μετά να τα αναδιπλώνουν....».

Σύμφωνα με δημοσιογράφο της εποχής, εκείνη την ημέρα στη Νέα Υόρκη δεν άκουγες τίποτα άλλο εκτός από αναφορές στο συγκεκριμένο δημοσίευμα, ενώ η NEW YORK SUN έφτασε την εκπληκτική, για την προηγούμενη ιστορία της, κυκλοφορία των 19.360 φύλλων, νούμερο που την έκανε την 1^η σε κυκλοφορία εφημερίδα των Η.Π.Α. Και ενώ οι αναγνώστες περίμεναν νέες αποκαλύψεις, η εφημερίδα μετά τη δημοσίευση έξι μόλις ημερήσιων καταγραφών ανακοίνωσε την καταστροφή του τηλεσκοπίου από τις ακτίνες του ήλιου, με αποτέλεσμα τη διακοπή των παρατηρήσεων.

Στην πραγματικότητα ο sir John Herschel βρισκόταν πράγματι στη Νότιο Αφρική για αστρονομικές παρατηρήσεις, όμως το τηλεσκόπιο που περιέγραφε η NEW YORK SUN δεν υπήρχε. Το Edinburgh Journal of Science είχε από καιρό αναστείλει την έκδοσή του και προφανώς δεν είχε δημοσιεύσει ποτέ όλες αυτές τις απίθανες ιστορίες και λίγες μέρες αργότερα, στις 16 Σεπτεμβρίου 1835 η εφημερίδα παραδέχθηκε δημόσια ότι η δημοσίευση αυτή ήταν ένα ψέμα. Μία φτιαχτή, κατασκευασμένη ιστορία. Το παράδοξο είναι ότι το κοινό έδειξε να διασκεδάζει και όχι να αγανακτεί με τα ψέματα, ενώ η NEW YORK SUN διατήρησε την κυκλοφορία που της χάρισε η ιστορία με τη φάρσα στο φεγγάρι. Την επόμενη χρονιά μάλιστα η κυκλοφορία της εφημερίδας έφτασε το ασύλληπτο νούμερο των 30.000 φύλλων ημερησίως.

Συγγραφέας της απίστευτης αυτής διήγησης υποτίθεται πως ήταν ο δρ Andrew Grant, συνταξιδιώτης και γραμματέας του sir John Herschel, ένα φανταστικό και ανύπαρκτο πρόσωπο. Πραγματικός συγγραφέας των άρθρων ωστόσο ήταν ο Richard A. Locke, ρεπόρτερ, απόφοιτος του Cambridge, που τον Αύγουστο του 1835 είχε προσληφθεί στη NEW YORK SUN. Ο Locke ποτέ δεν παραδέχτηκε ευθέως ότι ήταν ο συγγραφέας των άρθρων και οι φήμες επέμεναν ότι στην ιστορία εμπλεκόταν και δύο ακόμα άτομα: ο Jean-Nicolas Nicollet, ένας Γάλλος αστρονόμος που ταξίδευε την εποχή εκείνη στην Αμερική και ο Lewis Gaylord Clark, εκδότης του περιοδικού Knickerbocker Magazine. Ωστόσο κανένα στοιχείο δε φανερώνει ότι υπήρχαν και άλλοι συγγραφείς, εκτός από τον Locke.

Οι προθέσεις του Locke κατά τη δημιουργία αυτού του άρθρου είναι προφανείς. Κατά πρώτον δημιούργησε μία εντυπωσιακή ιστορία που θα αύξανε τις πωλήσεις της εφημερίδας και κατά δεύτερον θέλησε να γελοιοποιήσει κάποιες αστρονομικές θεωρίες που είχαν δημοσιευτεί πρόσφατα. Το 1824 π.χ. ο Franz von Paula Gruithuisen, καθηγητής της αστρονομίας στο πανεπιστήμιο του Μονάχου, είχε δημοσιεύσει μία μελέτη με τον τίτλο Discovery of Many Distinct Traces of Lunar Inhabitants, Especially of One of Their Colossal Buildings. Ο Gruithuisen ισχυριζόταν ότι είχε μελετήσει το φεγγάρι και είχε διακρίνει στην επιφάνειά του δρόμους, πόλεις και ναούς. Ωστόσο, η σάτιρα του Locke δεν επικεντρώνεται τόσο στον Gruithuisen, όσο στον Thomas Dick, γνωστό με το ψευδώνυμο ο Χριστιανός Φιλόσοφος, μετά τη δημοσίευση του πρώτου του βιβλίου με αυτό τον τίτλο. Ο Dick είχε υπολογίσει, άγνωστο πώς, ότι το ηλιακό σύστημα φιλοξενεί 21.891.974.404.480 κατοίκους και το φεγγάρι μόνο 4.200.000.000 κατοίκους. Τα γραπτά του ήταν πολύ δημοφιλή στις Η.Π.Α. και στους θαυμαστές του συμπεριλαμβάνονταν και προσωπικότητες της πνευματικής ζωής της εποχής, όπως ο Ralph Waldo Emerson.

Η δημοσίευση των άρθρων ξεκίνησε στις 21 Αυγούστου 1835, αναδημοσίευση από το περιοδικό The Edinburgh Courant, όπου η εφημερίδα ισχυριζόταν ότι είχε πρωτοδημοσιευθεί το άρθρο. Η κυκλοφορία της NEW YORK SUN αυξήθηκε ραγδαία από τη μέρα εκείνη και παρέμεινε μεγαλύτερη από πριν, καθιερώνοντας την πλέον σε μία επιτυχημένη εφημερίδα. Ο sir John Herschel, πρωταγωνιστής αυτής της απίστευτης ιστορίας, αρχικά έδειξε να διασκεδάζει με το αστείο, παρατηρώντας πως οι δικές του παρατηρήσεις δεν ήταν ποτέ τόσο συναρπαστικές. Ενοχλήθηκε αργότερα, όταν έπρεπε να απαντάει συνεχώς σε ερωτήσεις ανθρώπων που πίστευαν ότι η φάρσα ήταν αληθινή.

Η ιστορία ακόμη ενέπνευσε τον Αμερικανό ποιητή και συγγραφέα Edgar Allan Poe να γράψει και να δημοσιεύσει λίγα χρόνια αργότερα στις 13 Απριλίου του 1844, στην ίδια εφημερίδα το διήγημα The Balloon-Hoax. Ο Poe είχε δημοσιεύσει την ιστορία του αρχικά τον Ιούνιο του 1835, δύο μήνες πριν την φάρσα για τη ζωή στη σελήνη, στην εφημερίδα Southern Literary Messenger. Η ιστορία ξαναδημοσιεύτηκε στη New York Transcript από τις 2 μέχρι τις 5 Σεπτεμβρίου 1835 με τον τίτλο Lunar Discoveries, Extraordinary Aerial Voyage by Baron Hans Pfaall. Η ιστορία είναι μία από τις πρώτες ιστορίες επιστημονικής φαντασίας στην παγκόσμια λογοτεχνία. Ο Poe περιέγραφε το ταξίδι που είχε κάνει στο φεγγάρι με ένα μπαλόνι ο βαρόνος Hans Pfaall, ο οποίους έζησε εκεί για πέντε χρόνια μαζί με τους …«σεληνανθρώπους» και μάλιστα έστειλε και έναν απ’ αυτούς στη γη! Η φάρσα του Poe ήταν λιγότερο επιτυχημένη από τη φάρσα της NEW YORK SUN εξαιτίας του σατυρικού και κωμικού τόνου της διήγησης, που φανέρωνε από την αρχή το ψέμα της ιστορίας.

Η Σελήνη είναι ο μοναδικός φυσικός δορυφόρος της Γης και ο πέμπτος μεγαλύτερος φυσικός δορυφόρος του ηλιακού μας συστήματος. Πήρε το όνομά του από την Σελήνη, αρχαιοελληνική θεά του δορυφόρου αυτού. Λέγεται επίσης «φεγγάρι» στη δημοτική γλώσσα, λιγότερο επίσημα ή ποιητικά. Αποτελείται από στερεά υλικά με σύσταση παρόμοια με αυτή της Γης. Είναι το φωτεινότερο σώμα στην ουράνια σφαίρα μετά τον Ήλιο, επειδή είναι και το κοντινότερο στη Γη ουράνιο σώμα. Εξαιτίας αυτής της εγγύτητας, η Σελήνη έχει ισχυρή βαρυτική επίδραση στη Γη (παλιρροϊκή αλληλεπίδραση), προκαλώντας φαινόμενα όπως οι παλίρροιες, αλλά και επηρεάζοντας τον άξονα περιστροφής της.

Η μέση απόσταση Γης-Σελήνης είναι 384.403 χιλιόμετρα. Περιστρέφεται στον ελαφρώς κεκλιμένο άξονά της σε 27 ημέρες, 7 ώρες και 43 λεπτά, ακριβώς στον ίδιο χρόνο που διαρκεί η τροχιακή περιφορά της γύρω από τη Γη. Αυτός ο συντονισμός είναι και ο λόγος που από τη γη βλέπουμε πάντα την ίδια όψη της, κάτι που οφείλεται στην βαρυτική έλξη από τη Γη. Η Γη και η Σελήνη βαρυτικά είναι ένα ενιαίο σώμα με κοινό βαρυτικό κέντρο. Συνέπεια των παραπάνω είναι πως ορατό στη γη είναι το 59% της επιφάνειάς της.

Στην αστρολογία η Σελήνη είναι κυβερνήτης του Καρκίνου.

Για χιλιάδες χρόνια η ανθρωπότητα έβλεπε τη Σελήνη σαν πηγή δεισιδαιμονιών και θαυμασμού. Η φωτεινή παρουσία της στο νυχτερινό ουρανό ενέπνευσε πολλούς συγγραφείς και πολλούς ποιητές να γράψουν ιστορίες και ποιήματα για τη χάρη της από τα αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα. Το ταξίδι στη Σελήνη ήταν πάντα όνειρο κάθε ανθρώπου και όταν ο Ιούλιος Βερν δημοσίευσε το 1865 το πασίγνωστο μυθιστόρημα του Από τη Γη στη Σελήνη η ανθρωπότητα είδε να ανοίγεται μπροστά στα έκπληκτα μάτια της ένας νέος κόσμος έτοιμος για εξερεύνηση. Εξερεύνηση που με την ανάπτυξη της τεχνολογίας θα γινόταν σύντομα πραγματικότητα. Όταν 104 χρόνια αργότερα στις 21 Ιουλίου του 1969 ο Νιλ Άρμστρονγκ κάνει το πρώτο «μικρό για τον άνθρωπο, μα γιγάντιο για την ανθρωπότητα βήμα» στην Σελήνη, ο άνθρωπος έμοιαζε πως είχε κατακτήσει τελικά τον αινιγματικό μας δορυφόρο. Μα, όσοι άνθρωποι κι αν περπατήσουν στην επιφάνεια της σελήνης κι όσα φώτα κι αν ανάψουν στην επιφάνεια της γης, η λάμψη του πιστού μας συντρόφου είναι το ίδιο φωτεινή και ανεξίτηλη, συνοδεύοντας πάντα τα όνειρα των ερωτευμένων ζευγαριών και τους αναστεναγμούς των μοναχικών ανθρώπων.

Κοζάνη, Αύγουστος 2013