ΒΑΣΙΛΕΙΕΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ

της Κατερίνας Μ. Μάτσου

Ένα από τα γοητευτικότερα κομμάτια της αρχαίας ελληνικής ιστορίας είναι αναμφισβήτητα η ιστορία του Μεγάλου Αλέξανδρου του Μακεδόνα, του νεαρού βασιλιά που από την πρώτη στιγμή της ζωής του βρέθηκε μέσα σε μία σύνθεση από συμπτώσεις και θείες διαταγές, σχετικές με την πορεία και το μέλλον του. Η μετέπειτα ιστορία του και το ανυπέρβλητο κατόρθωμά του -η κατάκτηση όλου του ανατολικά της Ελλάδας γνωστού κόσμου- δικαίωσαν τα σημάδια που συντρόφευσαν τη στιγμή της γέννησης του και τους προφήτες που προφήτευσαν τη βασιλεία του αιώνες πριν.

Ένα μοναδικό ντοκουμέντο εκείνων των σχεδόν μυθικών ημερών που επέζησε μέχρι σήμερα μέσα από τα έργα των αρχαίων συγγραφέων είναι οι ΒΑΣΙΛΕΙΕΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ, τα ημερήσια φύλλα καταγραφής όλων όσων συνέβαιναν καθημερινά στο απέραντο βασίλειο της Μακεδονίας. Η Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, θα λέγαμε σήμερα, της εποχής εκείνης, μία επίσημη και λεπτομερής καταγραφή και παρουσίαση των καθημερινών συμβάντων του πολιτικού κόσμου του κράτους του Αλέξανδρου και ταυτόχρονα η πιο πλήρης ιστορία και η πιο αυθεντική πηγή για εκείνες τις ώρες που σημάδεψαν ανεξίτηλα και σημαδεύουν ακόμα την πορεία ολόκληρης της υφηλίου.

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ & ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ

Πριν ακόμα ο στρατός των Πανελλήνων -πλην Λακεδαιμονίων- περάσει τον Ελλήσποντο, πίσω στην Πέλλα, ο Αλέξανδρος είχε οργανώσει την υπηρεσία εκείνη που θα ετοίμαζε καθημερινά τις ΒΑΣΙΛΕΙΕΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ, τις Εφημερίδες του βασιλιά Αλέξανδρου. Επικεφαλής αυτής της εταιρείας ενημέρωσης και καταγραφής διορίστηκε από τον ίδιο τον Αλέξανδρο ο αρχιγραμματέας του Ευμένης ο Καρδιανός και ο βοηθός του Διόδοτος ο Ερυθραίος. Περιεχόμενο των φύλλων αυτών δεν ήταν μόνο τα επίσημα στρατιωτικά και πολιτικά γεγονότα της ημέρας, αλλά και καθαρά προσωπικές ασχολίες του Αλέξανδρου ή σπουδαίες ακροάσεις και στρατιωτικές διατάξεις, οικονομικά του κράτους κ.ά. Κάθε αντίγραφο των εφημερίδων φυλάσσονταν στο προσωπικό βασιλικό αρχείο, το λεγόμενο γαζοφυλάκιον και ήτανε απόρρητες στο ευρύ κοινό. Πρόσβαση σ’ αυτές είχαν μόνο άτομα της απολύτου εμπιστοσύνης του βασιλιά -συνήθως ανώτατα κυβερνητικά και στρατιωτικά στελέχη- ενώ μετά το θάνατό του, όλα τα φύλλα των εφημερίδων θα αποθηκεύονταν μαζί με τα άλλα προσωπικά του αντικείμενα, κτερίσματα στον τάφο του. Φαίνεται ότι αργότερα, μετά το θάνατο του Αλέξανδρου, όσα γράφτηκαν την εποχή εκείνη στις Βασίλειες Εφημερίδες διασκευάστηκαν και αναδημοσιεύτηκαν για να γίνουν γνωστά στο ευρύ κοινό με τη μορφή ενός διηγήματος, μιας λαϊκής αφήγησης για ένα μεγάλο βασιλιά.

 

Η ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΤΩΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΩΝ

Συγγραφέας ο οποίος επικαλείται συχνά τη μαρτυρία των Εφημερίδων είναι ο Αρριανός (95-180 μ.Χ.). Ο Αρριανός, στο εφτάτομο έργο του Αλεξάνδρου Ανάβασις, που γράφτηκε 500 περίπου χρόνια μετά την εκστρατεία στην Ασία, επαναλαμβάνει σε πολλά σημεία της αφήγησής του πως «αι βασίλειοι εφημερίδες ώδε έχουσι», φανερώνοντας με τα λόγια αυτά μία από τις πηγές του έργου του. Απ’ όλους τους ιστοριογράφους του Αλέξανδρου μόνο ο Αρριανός κάνει σαφή αναφορά σ’ αυτές. Ωστόσο, δεν είναι σαφές -ο συγγραφέας δεν το διευκρινίζει πουθενά- αν οι εφημερίδες ήταν στη διάθεση του Αρριανού το 2^ο αιώνα μ.Χ. ή αν πήρε τα αποσπάσματα από έργα προηγούμενων συγγραφέων. Ο ίδιος αναφέρει, από τις πρώτες σελίδες του έργου του, πως στηρίχτηκε σε δύο προηγούμενες αφηγήσεις: Στο έργο του Αριστόβουλου, του μηχανικού του Αλέξανδρου και του Πτολεμαίου, του στρατηγού και μετέπειτα βασιλιά της Αιγύπτου. Αυτούς τους δύο θεωρεί ο Αρριανός τους πιο αξιόπιστους από τους πολλούς που θέλησαν να καταγράψουν τη μεγαλειώδη πορεία προς την Ανατολή. Για τον Αλέξανδρο έγραψαν ακόμη ο ναύαρχος Νέαρχος, ο φιλόσοφος Ονησίκριτος, ο Αναξιμένης, ο Μαρσύας, ο Χάρης κ.ά.1, κανένα όμως από τα έργα αυτά δεν έχει διασωθεί Το έργο του Αρριανού είναι σύγχρονο με το έργο του Πλούταρχου (50-120 μ.Χ.), ο οποίος στους Παράλληλους Βίους εξιστορεί τη ζωή του Μακεδόνα βασιλιά παράλληλα με τη ζωή του Ιουλίου Καίσαρα, χωρίς όμως να συγκρίνει, όπως κάνει σε όλους τους άλλους Βίους, τους δύο άνδρες.

 

ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟ ΚΟΣΜΟ

Αν και μόνο οι Βασίλειες Εφημερίδες του Αλέξανδρου είναι γνωστές σήμερα, δεν μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα πως τα φύλλα αυτά είναι μία καθαρά δική του επινόηση. Κάποιοι ιστορικοί ερευνητές2 υποστηρίζουν πως οι εφημερίδες του Αλέξανδρου αποτελούν τη συνέχεια μίας παλαιότερης παράδοσης των Μακεδόνων βασιλέων για τη δημιουργία εφημερίδων, εφημερίδων που έπαιρναν κάθε φορά το όνομα του βασιλιά που νοιαζόταν για τη σύνταξή τους π.χ. Εφημερίς του Φιλίππου, Εφημερίς του Αλεξάνδρου  κ.τ.λ. και φυλάσσονταν στις Αιγές, στην παλιά πρωτεύουσα του μακεδονικού κράτους, εκεί όπου παραδοσιακά θαβόταν οι Μακεδόνες βασιλείς. Πέρα απ’ το βασίλειο της Μακεδονίας εφημερίδες κρατούσαν επίσης οι βασιλιάδες της Περσίας, της Αιγύπτου και άλλων ανατολικών χωρών, ενώ και στην αρχαία Ελλάδα, στην Αθήνα και σε διάφορες άλλες ελληνικές πόλεις, μετά τους κήρυκες που μετέδιδαν προφορικά τις επίσημες ειδήσεις, δημόσιοι γραφιάδες ετοίμαζαν τα Δημόσια Γράμματα ή Υπομνήματα, όπου γινόταν η καθημερινή συγκέντρωση και καταγραφή όλων των σημαντικών ειδήσεων. Στην αρχαία Ρώμη από το 48 π.Χ. και με εντολή του Ιουλίου Καίσαρα και μέχρι την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (476 μ.Χ.) εκδίδονταν τα acta diurna ή acta senatus τα οποία τοιχοκολλούνταν σε διάφορα σημεία της πρωτεύουσας Ρώμης, για να μπορούν να τα διαβάζουν οι εγγράμματοι πολίτες -όπως γινόταν και στην αρχαία Αθήνα με τα Δημόσια Γράμματα- και περιείχαν ειδήσεις για επίσημες πολιτικές πράξεις και διάφορες άλλες πληροφορίες. Τέλος στην αρχαία ελληνική λογοτεχνία αναφέρεται και κάποιο ιστορικό έργο με τον τίτλο Εφημερίς Τρωικού Πολέμου που αποδίδεται σε κάποιον Κρητικό με το όνομα Δίκτυ3.

Από τις Εφημερίδες του Αλέξανδρου και τα πρώτα έργα που είχαν γραφεί για εκείνον και τη μακεδονική εκστρατεία στην Ασία τίποτα δεν έχει διασωθεί. Όσα γνωρίζουμε για την ιστορία του προέρχονται από κατοπινούς συγγραφείς, όπως ο Αρριανός και ο Πλούταρχος, που είχαν σαν πήγες τους τα χαμένα έργα, αλλά και τις λαϊκές αφηγήσεις που ήταν και είναι ακόμα ζωντανές και ιδιαίτερα έντονες σε όλους τους λαούς που συνάντησε. Ίσως και από τα φύλλα των εφημερίδων. Δεν γνωρίζουμε αν οι εφημερίδες και το υπόλοιπο προσωπικό αρχείο του βασιλιά τοποθετήθηκαν μαζί με το νεκρό Αλέξανδρο στον τάφο του. Όπως η ιστορία αναφέρει, η σωρός του μέσα σε μία μεγαλοπρεπή άμαξα θα ερχόταν στην Ελλάδα στις Αιγές για να ταφεί δίπλα στους άλλους Μακεδόνες βασιλείς. Δίπλα στον πατέρα του Φίλιππο. Μα στο δρόμο ο Πτολεμαίος άρπαξε το νεκρό σώμα του βασιλιά του και το μετέφερε στην Αίγυπτο, εκπληρώνοντας όπως υποστήριξε την επιθυμία του ίδιου του Αλέξανδρου να ταφεί στην όαση της Σίβα, στο ναό του πατέρα του θεού Άμμωνα. Ο Πτολεμαίος έθαψε τελικά το νεκρό Αλέξανδρο σε ένα μαυσωλείο στην Αλεξάνδρεια και το σώμα του διατηρούνταν ακόμα τον καιρό των Ρωμαίων αυτοκρατόρων. Η Κλεοπάτρα, η τελευταία βασίλισσα της Αιγύπτου, πριν την υποδούλωση της χώρας στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, θέλοντας να δείξει την αγάπη της στον Ιούλιο Καίσαρα, του προσέφερε σα δώρο το ξίφος του νεκρού Αλέξανδρου. Τελευταίος επισκέπτης του τάφου του ήταν ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Σεπτίμιος Σεβήρος τον 3^ο αιώνα μ.Χ., ο οποίος σφράγισε το μαυσω­λείο, αφού προηγουμένως τοποθέτησε εκεί μυ­στικά βιβλία «ώστε κανείς να μην μπορέσει ούτε τα βιβλία να διαβάσει, ούτε το σώμα να δει».

Αν κάποια στιγμή οι Βασίλειες Εφημερίδες του Αλέξανδρου έρθουν στο φως, όσο ουτοπική και αν φαντάζει αυτή η σκέψη, η ανακάλυψη τους θα αποτελέσει αφορμή να ξαναγράψουμε σήμερα, δύο χιλιάδες χρόνια μετά, τη μακεδονική εκστρατεία έτσι όπως μας τη διηγείται, όχι κάποιος αξιόπιστος ιστορικός, αλλά ο ίδιος ο βασιλιάς της.

Κοζάνη, Ιανουάριος 2014

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

*           Αρριανός. Αλεξάνδρου Ανάβασις.

Εκδ: ΚΑΚΤΟΣ, ΑΘΗΝΑ : 1992.

*          Πλούταρχος. Βίοι Παράλληλοι Αλέξανδρος - Καίσαρ.

Εκδ: ΚΑΚΤΟΣ, ΑΘΗΝΑ :  1993.

*          Pierre Briant. Ο Μέγας Αλέξανδρος. Από την Ελλάδα στην Ανατολή.

Εκδ: ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙΣ ΔΕΛΗΘΑΝΑΣΗ, ΑΘΗΝΑ :  1993.

*          ΜΑΛΛΙΑΡΗΣ – ΠΑΙΔΕΙΑ. Εγκυκλοπαίδεια.

Εκδ: ΜΑΛΛΙΑΡΗΣ-ΠΑΙΔΕΙΑ/ΠΗΓΑΣΟΣ ΕΚΔΟΤΙΚΗ Α.Ε., ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ : 2006.

*          ΠΑΠΥΡΟΣ - ΛΑΡΟΥΣ. Εγκυκλοπαίδεια.

Εκδ: ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ, ΑΘΗΝΑ : 1963.

*          N.G.L. Hammond - F.W.Wallabank. Ιστορία της Μακεδονίας.

Εκδ: ΜΑΛΛΙΑΡΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑ, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ : 1995.

*          N.G.L. Hammond. Μέγας Αλέξανδρος, ένας ιδιοφυής.

Εκδ: ΜΑΛΛΙΑΡΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑ, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ : 1997.

*          http://history-of-macedonia.com/2011/05/21/alexander-the-great-tomb/

 

---

1 Pierre Briant. Ο ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ. ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΗ. σελ.132.

2 Την άποψη αυτή υποστηρίζουν οι N.G.L. Hammond και F.W.Wallabank στη μελέτη τους ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ, τόμος 3^ος, σελ.25-26.

3 Το έργο αυτό έχει διασωθεί σε λατινική διασκευή κάποιου Λ. Σεπτιμίου και έτυχε μεγάλης αποδοχής κατά το Μεσαίωνα. Όπως αναφέρεται στον πρόλογο βρέθηκε στον τάφο του Δίκτυ στην Κνωσό κατά τον 1^ο αιώνα μ.Χ. από κάποιους βοσκούς, οι οποίοι παρέδωσαν τα χειρόγραφα στον Ρουτήλιο Ρούφο, διοικητή της Κρήτης κι αυτός με τη σειρά του τα έστειλε στο Νέρωνα ο οποίος έκανε τη μεταφορά της διηγήσεως από τα φοινικικά στα ελληνικά. Ωστόσο σώζεται μόνο το λατινικό κείμενο του Σεπτιμίου. Για το Δίκτυ γνωρίζουμε μόνο ό,τι αυτός ισχυρίζεται. Ότι δηλαδή έλαβε μέρος στον Τρωικό Πόλεμο ως ακόλουθος των Κρητών βασιλέων, Ιδομενέα και Μηριώνη. (Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ - ΛΑΡΟΥΣ, έκδοση 1963, τόμος 6, σελ. 1018 και τόμος 5, σελ. 726).