IΟΥΛΙΟΣ BΕΡΝ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗ

της Ελένης Χατζηχρήστου

Αστροφυσικός Πρώην ερευνήτρια N.A.S.A. – Yale University 

Ο δέκατος ένατος αιώνας υπήρξε καταλυτικός για την πορεία της επιστήμης και κατά συνέπεια για την εξέλιξη της ανθρωπότητας. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Iούλιος Bερν, που θεωρείται ο πατέρας της επιστημονικής φαντασίας, έζησε ακριβώς σε αυτήν την καταπληκτική εποχή και μετέφερε στα βιβλία του τη γοητεία που εξασκούσε στους συγχρόνους του η επιστημονική πρόοδος που σημειωνόταν μέσα από τις συνεχείς ανακαλύψεις. Ο Bερν παρουσίασε μια κατά το δυνατόν επιστημονικά ακριβή εικόνα του μέλλοντος με μεγάλη διορατικότητα, προαναγγέλλοντας την επερχόμενη τεχνολογική εποχή και τις κοσμοϊστορικές αλλαγές και κατακτήσεις του ανθρώπου που αυτή έκανε δυνατές. Ενώ οι Ουέλς, Όργουελ και Xάξλεϊ προέβλεπαν έναν κόσμο καταδικασμένο στη θλίψη και την καταστροφή από τις ίδιες τις τεχνολογικές του προόδους, ο Bερν οραματίστηκε ένα θαυμαστό κόσμο με αεροπλάνα, ελικόπτερα, τηλεκατευθυνόμενα βλήματα, αυτοκίνητα οχήματα, υποβρύχια, διαστημόπλοια, διαπλανητικά ταξίδια, παγκόσμια δίκτυα επικοινωνίας, υπολογιστικές μηχανές, κινηματογραφικές ταινίες, ουρανοξύστες από γυαλί και ατσάλι, κλιματιστικά μηχανήματα, μηχανές φαξ, ακόμα και την ηλεκτρική καρέκλα!

ΤΑ «ΕΚΠΛΗΚΤΙΚΑ ΤΑΞΙΔΙΑ»

Όλα αυτά τα προέβλεψε με θαυμαστή ακρίβεια στις λεπτομέρειες τους όπως και τις επαναστατικές αλλαγές που θα επέφεραν στην κοινωνία, πολύ πριν αυτές γίνουν πραγματικότητα. Είναι αλήθεια ότι κάθε τεχνολογική πρόοδος ενέχει τον κίνδυνο καταστροφικής χρήσης της, η τελευταία όμως έγκειται στην ελεύθερη επιλογή του ανθρώπου και μόνο. Η πραγματική απειλή για το μέλλον του ανθρώπινου είδους δεν είναι άλλη από την ίδια την ανθρώπινη φύση. Αυτή είναι που πρέπει να χαλιναγωγηθεί. Ο Bερν ίσως τελικά να επέλεξε να δείξει με τα έργα του ότι η επιστήμη και η τεχνολογία μπορούν να βοηθήσουν να ζήσουμε σε ένα καλύτερο κόσμο, μόνο αν οι άνθρωποι μάθουν να συνεργάζονται αρμονικά χρησιμοποιώντας τη δύναμή τους με σοφία.

Ο Iούλιος Bερν συχνά έγραφε τις ιστορίες του σαν ταξιδιωτικά βιβλία περιπέτειας. Είναι χαρακτηριστική η σειρά των βιβλίων του με τίτλο Εκπληκτικά Ταξίδια (Voyages Extraordinaires) που περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τα ΑΠΟ ΤΗ ΓΗ ΣΤΗ ΣΕΛΗΝΗ, ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΓΗΣ, Ο ΓΥΡΟΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΣΕ 80 ΗΜΕΡΕΣ, ΠΕΝΤΕ ΕΒΔΟΜΑΔΕΣ ΜΕ ΑΕΡΟΣΤΑΤΟ, EΙΚΟΣΙ ΧΙΛΙΑΔΕΣ ΛΕΥΓΕΣ ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ. Κατόρθωνε δε να περιγράφει τα γεννήματα της φαντασίας του με άκρως ρεαλιστικό και λεπτομερή τρόπο, ως επί το πλείστον σε συμφωνία με τις επιστημονικές γνώσεις της εποχής του, αν και δεν δίσταζε πού και πού να τις παρακάμψει χάριν της φαντασίας.

Για παράδειγμα, στο ΑΠΟ ΤΗ ΓΗ ΣΤΗ ΣΕΛΗΝΗ η εντυπωσιακή ιδέα του να στείλει αστροναύτες στη Σελήνη εκσφενδονίζοντάς τους από ένα τεραστίων διαστάσεων κανόνι, ήταν σίγουρο πως θα τους οδηγούσε στον θάνατο λόγω της συντριπτικά μεγάλης αρχικής επιτάχυνσης που θα υφίσταντο τα σώματα των άτυχων επιβατών (ένα μέτριου βάρους ανθρώπινο σώμα θα δεχόταν βάρος 3.500 τόνων σε κλάσμα του δευτερολέπτου). Κάτι που ο Bερν σίγουρα ήξερε και που οποιοσδήποτε σύγχρονός του επιστήμονας θα μπορούσε να επιβεβαιώσει, αλλά το κανόνι ήταν μια ιδέα πολύ οικεία για τους αναγνώστες και έτσι ο Bερν προτίμησε να θυσιάσει την επιστημονική ακρίβεια του εγχειρήματος. Επίσης, αν και προέβλεψε τις συνθήκες μηδενικής βαρύτητας στο Διάστημα, υπέθεσε ότι αυτές θα ισχύουν μόνο στα μισά της απόστασης μεταξύ Γης και Σελήνης, εκεί όπου οι βαρυτικές επιδράσεις των δύο ουρανίων σωμάτων αλληλο-εξουδετερώνονται. Στην πραγματικότητα υπάρχουν συγκεκριμένα σημεία στα οποία πράγματι τα δυο βαρυτικά πεδία εξισορροπούν την τροχιά ενός δορυφόρου, εν τούτοις αυτό που δημιουργεί συνθήκες έλλειψης βαρύτητας σε ένα διαστημόπλοιο είναι το αποτέλεσμα της ισορροπίας μεταξύ φυγοκέντρου δύναμης και βάρους των αστροναυτών: η βαρύτητα της Γης είναι πάντα παρούσα αλλά οι αστροναύτες είναι σε κατάσταση συνεχούς ελεύθερης πτώσης προς τη Γη και γι' αυτό νιώθουν χωρίς βάρος.

Αυτές οι εξαιρέσεις βέβαια σε τίποτα δεν αλλάζουν το γεγονός ότι ο Bερν αποτέλεσε έναν από τους πρωτοπόρους συγγραφείς του καιρού του και τον κύριο θεμελιωτή της λογοτεχνικής επιστημονικής φαντασίας. Είναι μάλιστα σίγουρο ότι τα βιβλία του άσκησαν σημαντική επιρροή στους μεταγενέστερους επιστήμονες. Αυτό είχαν δηλώσει οι τρεις πρωτεργάτες διαστημικών πτήσεων Konstantin Ζiolkovsky, Robert Goddard και Herman Oberth, όπως και ο Yuri Gagarin, ο πρώτος άνθρωπος που πέταξε στο Διάστημα, ο Neil Armstrong ο πρώτος άνθρωπος που πάτησε στη Σελήνη, ο εφευρέτης της βαθύσφαιρας William Beebe και ο πρώτος πολικός εξερευνητής, ναύαρχος Richard Byrd.

Πολλοί λένε ότι τα βιβλία του έγιναν αυτο-επαληθευόμενες προφητείες. Και έτσι να το δει κανείς δεν παύει να είναι εντυπωσιακό το πόσο ρεαλιστικές πρέπει να ήταν αυτές οι προφητείες για να μπορέσουν να πραγματωθούν τόσο πιστά. Κάποτε ο Bερν είχε πει: «Για ό,τι ένας άνθρωπος μπορεί να φανταστεί θα βρεθούν πολλοί που θα μπορέσουν να το πραγματοποιήσουν».

Ο BΕΡΝ ΣΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ

Ο Iούλιος Bερν στα «διαστημικά» βιβλία του προβλέπει με θαυμαστή ακρίβεια την επέκταση του φυσικού περιβάλλοντος του ανθρώπου και πέρα από τη Γη. Στα βιβλία του ΑΠΟ ΤΗ ΓΗ ΣΤΗ ΣΕΛΗΝΗ (1865) και ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΗ ΣΕΛΗΝΗ (1870) προέβλεψε ότι η πρώτη επανδρωμένη πτήση θα γινόταν στον δορυφόρο της Γης, πολλές από τις περιγραφές και τις λεπτομέρειες αυτών των ταξιδιών παρουσιάζουν εκπληκτικές ομοιότητες με τις διαστημικές αποστολές Απόλλων που πραγματοποιήθηκαν ακριβώς έναν αιώνα αργότερα.

Aκόμα, περιγράφει την πρώτη απόπειρα επικοινωνίας με εξωγήινα όντα: μια επιστημονική αποστολή στη Σιβηρία θα κατασκεύαζε στις απέραντες στέπες τεράστιες γεωμετρικές φιγούρες (όπως για παράδειγμα τον νόμο του τετραγώνου της υποτεινούσης) με φωσφορίζοντες χαρακτήρες, έτσι ώστε κάθε ευφυές ον θα ήταν σε θέση να τις αποκωδικοποιήσει και στη συνέχεια να απαντήσει στους γήινους με ένα παρόμοιο τρόπο. Αυτή η φανταστική αποστολή δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ, όμως έναν αιώνα αργότερα, το 1960, ο νεαρός ραδιοαστρονόμος Frank Drake σημάδεψε το 26 μέτρων ραδιο-τηλεσκόπιό του στον ουρανό της πολιτείας West Virginia ψάχνοντας για σήματα ευφυούς ζωής στα μικροκύματα, σηματοδοτώντας την απαρχή του πασίγνωστου προγράμματος SETI.

Στα 1846 ο διευθυντής του αστεροσκοπείου της Τουλούζης Frederic Petit ανακοίνωσε την ανακάλυψη ενός δεύτερου δορυφόρου της Γης με περίοδο 2 ώρες και 45 λεπτά. Αυτή δεν έγινε αποδεκτή από την πλειοψηφία των αστρονόμων εκείνης της εποχής, και θα είχε πιθανόν ξεχαστεί αν δεν είχε πέσει στα χέρια του νεαρού Iουλίου Bερν, ο οποίος την έκανε πασίγνωστη με το βιβλίο του ΑΠΟ ΤΗ ΓΗ ΣΤΗ ΣΕΛΗΝΗ. Σε αυτό ο Bερν φαντάστηκε τον επανδρωμένο πύραυλο κατά την πορεία του προς τη Σελήνη να περνάει πολύ κοντά από «ένα τεράστιο μετεωρίτη-δορυφόρο της Γης» που αλλάζει την πορεία του πυραύλου, με αποτέλεσμα αντί αυτός να πάει στον προορισμό του να κάνει ένα τεράστιο γύρο της Σελήνης καταλήγοντας τελικά και πάλι στη Γη.

Αλλά ακόμα και αν ο δεύτερος δορυφόρος της Γης στην πραγματικότητα δεν υπήρξε ποτέ ο Bερν δεν πτοήθηκε, φέρνοντας άλλα ουράνια σώματα στη Γη όπως μετεωρίτες και κομήτες, που κατέφθαναν από τα άκρα του ηλιακού συστήματος δημιουργώντας αναστάτωση στον πλανήτη μας.

KΟΜΗΤΕΣ ΚΑΙ ΜΕΤΕΩΡΙΤΕΣ

Στο βιβλίο HECTOR SERVADAC που γράφτηκε μεταξύ 1874-1876, περιγράφεται ένα από τα πιο «τρελά» ταξίδια του Verne. Ένας κομήτης που ονόμασε Gallia, περνώντας ξυστά από τη Γη παρασύρει ένα κομμάτι της μαζί με αρκετούς από τους κατοίκους της, οι οποίοι για τα επόμενα δυο χρόνια θα πρέπει να μάθουν να ζουν στο εχθρικό περιβάλλον του μεσοπλανητικού διαστήματος πριν ο ίδιος κομήτης τους ξαναφέρει στη Γη. Στη διάρκεια αυτού του συγκλονιστικού διαστημικού ταξιδιού θα περάσουν από την Αφροδίτη, θα συλλάβουν έναν αστεροειδή και θα πλησιάσουν πολύ κοντά στους πλανήτες Δία και Κρόνο. Περιγράφει δηλαδή ο Verne σ’ αυτό το βιβλίο τις αποστολές Voyager της N.A.S.A. που θα λάμβαναν χώρα έναν αιώνα αργότερα! Επίσης, βάζει τον αστρονόμο Palmyrin Rosette να εξερευνά τον πυρήνα του κομήτη Gallia, πολύ πριν η Ευρωπαϊκή Διαστημική Εταιρεία (ESA) στείλει τον δορυφόρο της Rosetta στον κομήτη Churyumov-Gerasimenko για τον ίδιο ακριβώς λόγο.

Το ΚΥΝΗΓΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΜΕΤΕΩΡΙΤΗ είναι ένα από τα τελευταία βιβλία που έγραψε ο Bερν και κυκλοφόρησε το 1908, τέσσερα χρόνια μετά τον θάνατό του. Δύο φίλοι ερασιτέχνες αστρονόμοι ανακαλύπτουν ταυτόχρονα ένα μετεωρίτη που, παγιδευμένος από το βαρυτικό πεδίο της Γης, ακολουθεί καθοδική πορεία προς την επιφάνειά της. Όταν το Αστεροσκοπείο των Παρισίων ανακοινώνει ότι αποτελείται από καθαρό χρυσό, ο μετεωρίτης αυτός γίνεται αντικείμενο σκληρού ανταγωνισμού σε ένα «κοσμικό κυνήγι χρυσού». Αυτήν τη φορά ο Bερν δεν νοιάζεται τόσο για την επιστημονική ακρίβεια, αφού η όλη ιστορία φαίνεται στ' αλήθεια απίθανη, αλλά γράφει με χιούμορ και ειρωνεία για τις κοινωνικές συμβάσεις, τη ματαιοδοξία του πλούτου, αλλά και τις μεταφυσικές του ανησυχίες.

ΑΤΕΝΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

Το όχημα-χαμαιλέοντας που περιέγραψε ο Bερν στο Ο ΚΥΡΙΑΡΧΟΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ έχει αρκετές αναλογίες με το επαναχρησιμοποιούμενο όχημα που κατασκεύασε η N.A.S.A., γνωστό ως διαστημικό λεωφορείο. Έγραψε ακόμα για «αμαξοστοιχίες βλημάτων» που θα μετακινούνταν από τη Γη στη Σελήνη με τέτοια άνεση και συχνότητα ώστε «σε 20 χρόνια ο μισός πληθυσμός της Γης θα έχει επισκεφτεί τη Σελήνη»! O Bερν μάλλον αποδείχτηκε ασυγκράτητα ενθουσιώδης σε αυτό το σημείο αφού, αν και το πρώτο από τα 4 διαστημικά λεωφορεία πέταξε επιτυχημένα το 1981, 25 χρόνια αργότερα οι μόνοι άνθρωποι που ταξίδεψαν στη Σελήνη παραμένουν οι αστροναύτες των διαστημικών αποστολών Απόλλων (1963-1972). Την τελευταία δεκαετία, και με συχνότητα που εντυπωσιάζει, κοσμοναύτες πηγαινοέρχονται στο Διάστημα είτε εκτελώντας «διαστημικούς περιπάτους» για τη συντήρηση επιστημονικών αποστολών όπως το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble, είτε για να επανδρώσουν τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό. Αυτός αποτελεί ίσως το πρώτο βήμα εποίκισης του Διαστήματος, όπως την οραματίστηκε ο Bερν: «Θα ιδρυθεί υπηρεσία αστροναυτικής στον διαστημικό χώρο που να εξυπηρετεί ολόκληρο το Ηλιακό Σύστημα. Θα μπορεί κανείς να ταξιδεύει στην αρχή από πλανήτη σε πλανήτη... και αργότερα από το ένα αστρικό σύστημα στο άλλο».

Ο Bερν κάποτε έγραψε: «Γι’ αυτούς που εξακολουθούν να ρωτούν γιατί να πάμε στο φεγγάρι ή γιατί να εξερευνήσουμε το διάστημα... Αν πιστέψουμε ορισμένα άτομα χωρίς φαντασία, τότε θα πρέπει να παραδεχτούμε πως η ανθρωπότητα είναι για πάντα παγιδευμένη σ' αυτήν τη γήινη σφαίρα, χωρίς καμιά ελπίδα εξόδου προς τους άλλους πλανήτες!.. Δεν είναι όμως ποτέ δυνατόν να δεχθούμε μια τέτοια αλήθεια!.. Σε λίγο θα διασχίζουμε τους ωκεανούς του διαστήματος, αναζητώντας καινούριο διέξοδο στις ανησυχίες μας. Η απόσταση που μας χωρίζει από τους άλλους κόσμους δεν είναι παρά μια έννοια σχετική, που στο τέλος θα καταφέρουμε να την εκμηδενίσουμε!»

Εμείς ας ευχηθούμε απλά «ο διαστημικός ωκεανός να γίνει μια ειρηνική θάλασσα αντί για ένα νέο τρομακτικό θέατρο πολέμου» όπως ευχόταν πριν από 43 χρόνια και ο πρόεδρος John F. Kennedy (απόσπασμα από το ΣΥΝΑΡΠΑΣΤΙΚΟ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟ ΦΕΓΓΑΡΙ του Αντώνη Κονταράτου).

ΑΠΟ ΤΗ ΓΗ ΣΤΗ ΣΕΛΗΝΗ

Ο Bερν περιέγραψε πως ένα κανόνι, η Κολομβιάδα τοποθετημένη μέσα στη Γη, εκτόξευσε ένα κυλινδρικό διαστημόπλοιο από αλουμίνιο στο οποίο επέβαιναν τρεις αστροναύτες. Τριμελές ήταν και το πλήρωμα της ιστορικής αποστολής Απόλλων 11, ενός κυλινδρικού διαστημόπλοιου από αλουμίνιο του οποίου ο θάλαμος διακυβέρνησης ονομαζόταν Columbia, που προσεληνώθηκε τον Ιούλιο του 1969. Και οι δύο αποστολές εκτοξεύθηκαν από την Πολιτεία της Φλόριντα!

Ο Bερν υπολόγισε πως το διαστημόπλοιό του χρειαζόταν αρχική ταχύτητα 11 χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο για να διαφύγει από το βαρυτικό πεδίο της Γης, το οποίο ήταν απόλυτα σωστό. Επίσης, προέβλεψε ότι η πτήση προς τη Σελήνη θα διαρκούσε 97 ώρες και 13 λεπτά. Το Απόλλων 11 έφτασε εκεί σε 102 ώρες και 46 λεπτά.

Τέσσερα βασικά στοιχεία αποτελούσαν την ιδέα του διαστημοπλοίου του Bερν:

- H απορρόφηση των κραδασμών.

- H έξοδος από το όχημα κατά την προσελήνωση.

- Τα σημεία θέασης του εξωτερικού από το θάλαμο του διαστημοπλοίου.

- H αναπλήρωση του οξυγόνου του θαλάμου.

Και τα τέσσερα αποτέλεσαν, πράγματι, συστατικά στοιχεία των αποστολών Απόλλων.

Η πρώτη εικόνα της επιφάνειας του σεληνιακού εδάφους που αντίκρισαν οι αστροναύτες του Bερν μέσα από τα φινιστρίνια του θαλάμου τους με «ναυτικά κυάλια εξαιρετικής απόδοσης», ήταν όμοια με εκείνη που αντίκρισαν οι αστροναύτες μέσα από τα φινιστρίνια του Απόλλωνα με τα τηλεσκόπια που ήταν εγκατεστημένα στο εσωτερικό του. Οι περιγραφές του Niel Armstrong, του πρώτου ανθρώπου που πάτησε στη Σελήνη, ακούγονταν σαν να διάβαζε μέσα από τις σελίδες του Bερν: «στιλπνές μεταλλικές γαλαζωπές αντανακλάσεις σε ορισμένα σημεία, έντονος κοκκινωπός χρωματισμός σε άλλα». Πάντως, «τίποτα δεν πιστοποιεί την ύπαρξη έστω και μιας κατώτερης μορφής ζωής».

 

http://news.kathimerini.gr/archive-editions/article/7days/2005/12-06-2005/1284159.html