Σάββατο 16 Οκτωβρίου 2010

ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΕΜΟΣ:

ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΗ ΦΡΙΚΗ
της Κατερίνας Μ. Μάτσου

Οι χαρούμενες παιδικές φωνές και τα ανέμελα γέλια των μικρών παιδιών δεν αντηχούν πλέον στα στενά και στους μεγάλους δρόμους της Βαγδάτης. Η θρυλική πρωτεύουσα του Ιράκ κάθε βράδυ χάνεται μέσα στον απάνθρωπο ήχο των σειρήνων του πολέμου και τα γέλια των μικρών παιδιών δεν αντηχούν σε κανένα μέρος του κόσμου, όπου οι σειρήνες ουρλιάζουν.

Τα παιδιά ήταν τα μεγάλα θύματα και αυτού του νέου πολέμου. Οι εικόνες από τα νοσοκομεία της χώρας επιβεβαίωσαν απλά τη φρίκη. Όσα παιδιά καταφέρουν να επιβιώσουν, αν δεν έχουν να αντιμετωπίσουν κάποια σωματική αναπηρία ή την ορφάνια, θα έρχονται πάντα αντιμέτωπα με τις εικόνες του πολέμου, που έχουν χαραχτεί ανεξίτηλα στη μνήμη τους. Ο πόλεμος στο Ιράκ επηρέασε συνειδητά και ασυνείδητα ολόκληρο τον κόσμο και τα δικά μας παιδιά, που αν και δεν είδαν τις αιματοχυσίες μπροστά στην πόρτα τους, τις έζησαν μέσα από τους δέκτες της τηλεόρασης τους. Και δεν μπορούν με κανέναν τρόπο να κατανοήσουν όλη αυτή τη βία.
Το actuelle μίλησε με την κα Δήμητρα Μαχτή, νευρολόγο-ψυχίατρο παίδων, για τις αντιδράσεις των παιδιών στο άκουσμα και στα αποτελέσματα του πολέμου και ζήτησε τη συμβουλή της για την καλύτερη θωράκιση των παιδιών μας, απέναντι στις σκληρές εικόνες του μετώπου, αλλά και για τις δικές μας απαντήσεις στις απορίες και στις ερωτήσεις τους.

- Κυρία Μαχτή, τις τελευταίες μέρες γίναμε μάρτυρες ενός νέου, σκληρού πολέμου στο Ιράκ που, καλώς ή κακώς, με τη δύναμη της τηλεόρασης, έμπαινε καθημερινά μέσα στα σπίτια μας, αναστατώνοντας μας όλους και κυρίως τα μικρά παιδιά. Πώς αντιδρά το μικρό παιδί στην είδηση, στο γεγονός ενός πολέμου, είτε αυτός είναι μέσα στη χώρα του, είτε όχι; Τι προκαλεί η σκέψη του πολέμου και μόνο στα παιδιά;
- Πρέπει αρχικά να πούμε ότι τα παιδιά ζουν σ’ ένα δικό τους κόσμο. Δεν έχει καμία σχέση ο κόσμος των παιδιών με τον κόσμο των μεγάλων. Ο κώδικας, ο οποίος αναλύει τα όποια μηνύματα ένα παιδί δέχεται, είναι τελείως διαφορετικός από τον κώδικα ενός μεγάλου. Γι’ αυτό το λόγο τα παιδιά το πρώτο πράγμα που αισθάνονται, όταν ακούν για κάποια βιαιότητα, για ένα σεισμό, για έναν πόλεμο, οτιδήποτε μπορεί να επιφέρει τραυματισμό ψυχικό ή σωματικό στην ανθρώπινη ζωή, οπωσδήποτε τρομάζουν και τους δημιουργεί έντονες ανησυχίες και φόβο. Βέβαια, ανάλογα με το βαθμό στον οποίο ζουν και με τη δυνατότητα να είναι κοντά ή μακριά απ’ αυτές τις καταστάσεις, έχουμε και τα ανάλογα αποτελέσματα. Ένα παιδί που είναι μακριά από έναν πόλεμο, όπως τα παιδιά της Ελλάδας σήμερα, που ζουν αυτόν τον πόλεμο ακουστικά και μέσα από τη δυναστεία της εικόνας, μπορεί να τους δημιουργήσει νυχτερινούς εφιάλτες, τρόμους, να τους δημιουργήσει φόβους και οι φόβοι αυτοί να μεταφραστούν σαν υπνοβασία, να μεταφραστούν σαν μία έλλειψη ασφάλειας, η οποία εμφανίζεται μέσα στο σπίτι και σαν μία έλλειψη προστασίας, διότι αισθάνονται ότι εφόσον πολλά άλλα παιδιά ζουν χωρίς προστασία, τη νόμιμη προστασία και τη μόνιμη αυτή που η φύση μας δίνει μέσα από τους γονείς, θα αισθανθούν κι αυτά την έλλειψη της έντονης προστασίας και της τρυφερότητας που οι γονείς παρέχουν. Ακόμη οι σκληρές καταστάσεις μπορεί να τους επιφέρουν αργότερα και κάποια τικ. Κυρίως για τα παιδιά της χώρας μας και για τα παιδιά της Ευρώπης, τα οποία δε ζουν άμεσα μία καταστροφική κατάσταση, μία έντονη βιαιότητα, ωστόσο ζουν μέσα από τους δέκτες σαν τρίτα άτομα αυτές τις αγριότητες, οι οποίες δεν είναι και οι καλύτερες. Και για τους μικρούς, αλλά και για τους μεγάλους. Κι εδώ μία μικρή παρένθεση: Δεν είναι μόνο τα μικρά παιδιά που θα μπορούσαν να έχουν κάποιες επιπτώσεις και κάποια συμπτώματα τρόμου, είναι και οι μεγάλοι. Και στους μεγάλους μπορεί να δημιουργήσει κάτι επίσης σοβαρό, ωστόσο εκείνο που μας κάνει να έχουμε μία διαφορική διάγνωση είναι ότι στον μεγάλο αποβάλλεται πολύ πιο εύκολα και πολύ πιο γρήγορα. Στο μικρό παιδί όμως αποβάλλεται πολύ πιο αργά και μ’ έναν ρυθμό, ο οποίος μπορεί να μην είναι και τόσο έντονος και να το ακολουθήσει για ολόκληρη τη ζωή του.
- Για να γίνουμε λίγο πιο συγκεκριμένοι, τι προβλήματα μπορεί να δημιουργήσει και να αφήσει σε ένα παιδί μία τέτοια κατάσταση; Έναν μόνιμο φόβο ίσως;
- Έναν μόνιμο φόβο, που μπορεί να οδηγήσει σε μία μόνιμη ανασφάλεια, η οποία με τη σειρά της να δημιουργήσει μία νεύρωση και να μαζευτούν διάφορες νευρώσεις, οι οποίες αργότερα να μας οδηγήσουν σε πολύ σοβαρότερες καταστάσεις. Εάν όμως αυτή η μόνιμη ανασφάλεια δεν οδηγήσει σε τόσο δύσκολες καταστάσεις, μπορεί να έχουμε κάποιες απλές χαρακτηροπάθειες, με αποτέλεσμα να δημιουργεί αυτός ο χαρακτήρας συμπεριφορές οι οποίες δεν είναι και τόσο ευχάριστες για το κοινωνικό σύνολο και για το φιλικό και οικογενειακό περιβάλλον.
- Επηρεάζει δηλ. άμεσα τη μελλοντική διαμόρφωση του χαρακτήρα ενός παιδιού.
- Επηρεάζει τη μελλοντική διαμόρφωση του χαρακτήρα του, την τάση του για εξάρτηση. Πολύ πιο εύκολα ένα από τα παιδιά αυτά θα ακολουθήσει εξάρτηση απ’ ό,τι ένα άλλο παιδί, διότι φοβάται και ακούμε να λένε συχνά ότι «δεν αντέχω αυτόν τον κόσμο». Που σημαίνει ότι εφόσον δεν τον αντέχει παίρνει ένα βοήθημα για να τον αντέξει. Αυτό το βοήθημα θα ήταν καλό να του δοθεί από ειδικούς, εάν όμως αυτό δε γίνει για διάφορους λόγους, μπορεί να οδηγήσει σε μία εξάρτηση και η εξάρτηση της κάθε μορφής καταλήγει σε σκληρές καταστάσεις.
- Υπάρχει ο κίνδυνος, εξαιτίας αυτών των γεγονότων και της φρίκης που τα παιδιά βλέπουν να διαδραματίζεται μπροστά τους, να οδηγηθούν κι αυτά μεγαλώνοντας σε ακραίες συμπεριφορές;
- Ναι και είναι φυσικό, διότι αυτά τα παιδιά σιγά-σιγά χάνουν την πίστη τους στις αξίες, επομένως εύκολα μπορούν να παρασυρθούν από τις όποιες μισαλλοδοξίες, φιλοδοξίες, πληροφορίες και παραπληροφορίες και εύκολα μπορούν να μπουν σε κάποιους χώρους, όπου οι αξίες είναι αλλοιωμένες, είναι διεφθαρμένες και να υπερισχύσουν αυτές. Με αποτέλεσμα τα άτομα αυτά να φτάσουν να είναι οι εργάτες του κακού, χωρίς ποτέ να αισθάνονται γιατί και πώς κάνουν αυτή την κίνηση.
- Από την επαγγελματική σας εμπειρία, ποια είναι η ψυχολογία των παιδιών που βγαίνουν από ένα τέτοιο παράλογο πόλεμο;
- Στη χώρα μας ευτυχώς δεν είχαμε τέτοιους παράλογους, όπως τους χαρακτηρίσατε, πολέμους, είχαμε όμως σε πολύ γειτονικές μας χώρες, στα Βαλκάνια μέσα και πολλά από τα παιδιά αυτά, που έζησαν εκεί αυτές τις ακραίες καταστάσεις, ήρθαν και τις μετέδωσαν και σε μας εδώ. Είχαμε περιστατικά παιδιών, εγώ προσωπικά είχα δει κάποια, που έπασχαν από ακαθισία και νευρικότητες. Εκείνο όμως το οποίο θλίβει περισσότερο είναι τα παιδιά που ζουν μέσα σ’ αυτές τις χώρες, όπου γίνεται ο πόλεμος. Τα παιδιά αυτά ζουν τόσο έντονα τη βιαιότητα, που χάνουν την ελπίδα και την πίστη τους για τη ζωή. Επίσης συμβαίνει το εξής παράδοξο: αυτά τα παιδιά δεν ταυτίζονται με όσους υποφέρουν, αλλά με όσους τα κακοποιούν ή κακοποιούν τους δικούς τους. Ακούγεται παράδοξο, αλλά έχουμε σημερινά τέτοια παραδείγματα πάρα πολύ έντονα και με δύο λόγια, χωρίς να μας αρέσει να λέμε ότι το μέλλον δε θα είναι και τόσο καλό για την ανθρωπότητα, ετοιμάζουμε τους αυριανούς μάρτυρες του θανάτου, του ιερού πολέμου, τους αυριανούς «καμικάζι». Αυτά τα παιδιά, που σήμερα βιώνουν τον πόλεμο, αύριο δε θα ταυτιστούν με αυτούς που υπέφεραν, αλλά μ’ αυτούς που φέρθηκαν βίαια και βάναυσα και θα φερθούν το ίδιο βίαια και βάναυσα κι αυτά, αλλά δεν ξέρουμε προς πια κατεύθυνση. Για τα παιδιά που έζησαν τις ακρότητες του πολέμου και υπέστησαν έντονες χαρακτηροπάθειες δεν υπάρχει εύκολα θεραπεία. Δεν είναι εύκολο να ξεριζώσουμε από τον ψυχισμό των παιδιών αυτών όλα αυτά τα βιώματα. Όπως η σωματική κακοποίηση αφήνει τις λεγόμενες ουλές, έτσι και η ψυχική κακοποίηση αφήνει πάντα τις δικές της «ουλές» κι όσο περνάει ο καιρός, τόσο η ουλή σφίγγει και τόσο πιο πολύ πονάει. Από αυτά τα περιστατικά ελάχιστα θεραπεύονται. Μετά απ’ αυτόν τον πόλεμο, που αν όχι τίποτα άλλο είναι από τους πιο σκληρούς, θα υπάρξουν κατηγορίες παιδιών, τα οποία, αν επιβιώσουν, ανάλογα με το τι ερεθίσματα θα τους δοθούν, σε τι περιβάλλον θα βρεθούν, θα τους μείνουν διάφορα πλήγματα μέσα τους, τα οποία θα είναι ή η απόρριψη τελείως των αξιών ή η απόρριψη για τη ζωή, αυτή η τάση καταστροφής μέσα από τους «καμικάζι», τους μάρτυρες του πολέμου ή η διάθεση τους να ξανακάνουν πόλεμο.
- Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να ξεπεράσουν αυτές τις καταστάσεις;
- Τα παιδιά, τις μικρές γενεές μπορούμε να τις βοηθήσουμε καταρχήν με το να μην έχουν διαρκώς την εικόνα μπροστά τους, διότι αυτές οι εικόνες μερικές φορές είναι παράλογες ακόμη και για μας τους μεγάλους. Επίσης να μην είμαστε τόσο πολύ καυστικοί και τόσο πολύ έντρομοι, όταν συζητούμε αυτά τα πράγματα μπροστά σε μικρότερους. Και να μην απασχολούμε τα παιδιά μ’ αυτά τα θέματα. Να τα «αποπροσανατολίζουμε» με κάποιους τρόπους, δηλ. να βγαίνουν συχνά έξω, να μην είναι διαρκώς μέσα στο σπίτι. Είναι θετικό το γεγονός ότι πάνε σχολείο και δεν είναι συνέχεια μέσα σ’ αυτό το δωμάτιο μ’ εκείνον το δέκτη, που παρουσιάζει πράγματα τα οποία δεν είναι και τόσο ευχάριστα. Και για να διώξουμε το φόβο πρέπει να περάσουμε στα παιδιά μηνύματα ζωής, μηνύματα για την αξία της ζωής. Είναι ο καλύτερος και ο πιο επιβεβαιωμένος τρόπος.
- Στο γιατί γίνεται πόλεμος, που ρωτάει ένα παιδί, τι θα του απαντήσουμε;
- Όταν ένας γονιός γνωρίζει, έχει εισάγει το παιδί του στην έννοια του κακού και της επιθετικότητας μέσα από τα παραμύθια. Τα παραμύθια έχουν πλην των άλλων και αυτόν τον πολύ σπουδαίο ρόλο και ένα παιδάκι 4 ετών, που ξεκινάει να κάνει κάποιες τέτοιες ερωτήσεις, έχει ξεκινήσει να μπαίνει στην επιθετικότητα μέσα από τις εικόνες, μέσα από τις γνώσεις που του δίνει ένα παραμύθι. Ο κακός λύκος και τα κατσικάκια, η Σταχτοπούτα, η κακιά μητριά της Χιονάτης, μπαίνει πλέον στο λεξιλόγιο του παιδιού ο όρος κακός, ο όρος επιθετικότητα. Μέσα από ένα όμορφα τακτοποιημένο παραμύθι, που μπορούμε εμείς οι ίδιοι να πλάσουμε, μπορεί να γίνει αυτή η μετάδοση του παιδιού, όσο μικρό κι αν είναι. Στα μεγαλύτερα παιδιά οι συζητήσεις γίνονται με τον προφορικό λόγο ή αν θέλετε και με το σχέδιο, χωρίς όμως αυτό να περιλαμβάνει αιματοχυσίες και τραγικές εικόνες. Μπορούμε όμως στο παιδί, χωρίς να επιμείνουμε πάρα πολύ, να του μεταδώσουμε αυτές τις έννοιες, διότι ήδη έχει μεταδοθεί η έννοια της επιθετικότητας και της βιαιότητας. Υπάρχουν δρόμοι, όταν το παιδί δε βλέπει διαρκώς και δεν βομβαρδίζεται διαρκώς απ’ αυτές τις λάθος εικόνες, να του μεταδώσουμε την έννοια της καταστροφής. Το παιδί δέχεται, παρότι δε συμπλέει ψυχικά μαζί μας, γιατί δεν έχει καταλάβει ακόμα τι σημαίνει θάνατος. Το άγχος του θανάτου το βιώνει στο 8ο έτος της ηλικίας. Τότε είναι που ρωτάει, που φοβάται, μήπως οι γονείς του πεθάνουν, μήπως χαθούν, μήπως συμβεί κάτι και πάντα το βιώνει σαν ένα βίωμα σε τρίτο άτομο κι όχι στο ίδιο. Μπορούμε λοιπόν να απαντήσουμε στο παιδί μέσα από τη συζήτηση, μέσα από ιστορίες και παραμύθια. Αυτό θα εξαρτηθεί και από την ηλικία του. Δεν μπορούμε να κάνουμε την ίδια συζήτηση ενός παιδιού 4 χρόνων μ’ ένα παιδί 7 χρόνων. Κάθε ηλικία έχει τον τρόπο της για να μεταδώσουμε στα παιδιά αυτά τα οποία έχουμε να μεταδώσουμε και δεν είναι άσχημο αυτό. Άλλωστε πάντα τονίζουμε ότι αυτά τα παιδιά σ’ αυτόν τον κόσμο που κατασκευάσαμε, καλώς ή κακώς, εμείς θα έρθουν. Επομένως είναι προετοιμασμένα για την επιθετικότητα. Απλώς οι κώδικες τους, όπως είπαμε και στην αρχή, έχουν μία διαφορετική μετάφραση των μηνυμάτων των οποίων κάνουν λήψη.
- Τι συμβουλές θα δίνατε στους γονείς; Πώς μπορούν να προστατέψουν τα παιδιά τους;
- Συμβουλές θα έδινα οι ίδιοι πως να σταθούν σ’ αυτή την κατάσταση και μετά μέσα απ’ αυτούς να δουν και τα παιδιά το παράδειγμα. Ο περιορισμός σε επίπεδο λεκτικό με τους φίλους τους, ο περιορισμός της τηλεόρασης, ο περιορισμός στο να χλευάζουν οι ίδιοι κάποιες καταστάσεις και κατ’ επέκταση τον ίδιο τον εαυτό τους, οπωσδήποτε βοηθάει. Θα έλεγα όμως το εξής: περισσότερες συμβουλές θα δίναμε, γιατί κι εμάς τους μεγάλους αυτός ο κόσμος μας πικραίνει πολλές φορές αφάνταστα, στο παιδί των Βαλκανίων, στο παιδί της Ουγκάντα, που δεν έχει να φάει, στο παιδί της Καλκούτα, που δεν έχει να το περιθάλψουν, στα παιδιά της Παλαιστίνης, στα παιδιά που έζησαν το Τσερνομπίλ, στα παιδιά του δρόμου της Βραζιλίας, στα παιδιά που γεννήθηκαν από μία μάνα που τα άφησε μπροστά στην πόρτα μιας πολυκατοικίας, στο παιδί του Ιράκ, που βιώνει αυτή τη στιγμή αυτές τις καταστάσεις, σ’ όλα αυτά τα παιδιά, που δεν τα ρωτήσαμε αν θέλουν να γεννηθούν, δίνουμε μία συμβουλή: να κρατήσουν τις ηθικές αξίες και την αγάπη για τη ζωή, γιατί μόνο έτσι ο άνθρωπος θα μπορέσει να προοδεύσει. Εάν χαθούν αυτές θα χαθεί και η ζωή, θα χαθεί κι ο κόσμος. Και εμείς περιμένουμε από αυτά τα παιδιά, με τη βοήθεια και με το στήριγμα το δικό μας πάντα, είτε έχουν γονείς, είτε όχι να μπορέσουν να κρατήσουν τις αξίες αυτής της ζωής. Αυτό είναι που θα δώσει αύριο έναν καλύτερο κόσμο.


Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό της Κοζάνης actuelle, Απρίλιος 2003, αρ.τ. 3, σελ. 20-22.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου