ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ

της Κατερίνας Μ. Μάτσου

Ο Ιερός Ενοριακός Ναός του Αγίου Αθανασίου βρίσκεται στη νότια πλευρά της πόλης της Κοζάνης, στο μέσο του ομώνυμου αλσυλλίου, έξω από την πόλη κάποτε, σε μία από τις νεότερες και συνεχώς αναπτυσσόμενες συνοικίες της σήμερα. Ο Άγιος Αθανάσιος ήταν μία από τις εκκλησίες, που οι πρώτοι κάτοικοι βρήκαν, όταν εγκαταστάθηκαν στην περιοχή. Μαζί με τον Άγιο Δημήτριο και τους Αγίους Αναργύρους είναι σήμερα μία από τις παλαιότερες εκκλησίες της πόλης, πιθανόν η παλαιότερη.
Εκκλησία ή έστω κάποιο μικρό εξωκλήσι του Αγίου Αθανασίου υπήρχε στην ίδια θέση από τα βυζαντινά ακόμη χρόνια. Άλλωστε, σαν Αϊ-Θανάσης είναι γνωστή όλη η περιοχή και μάλλον από πάντα. Δεν μπορεί να είχε ένα τέτοιο προσωνύμιο, χωρίς να υπάρχει εκεί κοντά μία εκκλησία, ένα εξωκλήσι ή έστω ένα εικονοστάσι του Αγίου Αθανασίου. Ο Κωνσταντίνος Γουναρόπουλος σε δημοσίευμα του 1872 στο περιοδικό ΠΑΝΔΩΡΑ αναφέρει ότι «οι κάτοικοι του συνοικισμού του Σιώποτου», ενός από τους πρώτους συνοικισμούς που αποτέλεσαν αργότερα την πόλη της Κοζάνης, «εκκλησιάζονταν στην εκκλησία του Αγίου Αθανασίου». Ο ναός χτίστηκε, όπως ο Λιούφης αναφέρει1, δίπλα ή πάνω σε αρχαίο βωμό και καταστράφηκε το 1646 κατά τη διάρκεια ληστρικής επιδρομής αλβανικών συμμοριών2. Οι ληστές λεηλάτησαν άγρια και επί διήμερο τη μικρή, αναπτυσσόμενη τότε ακόμα κωμόπολη της Κοζάνης και πυρπόλησαν το ναό του Αγίου Αθανασίου για να ξαναχτιστεί στην ίδια θέση λίγα χρόνια αργότερα, το 1678 (ή 1668) από τον ιερέα Παπαγκίκα. Ο ιερέας Παπαγκίκας καταγόταν από το Χόρμοβο της Βορείου Ηπείρου. Το 1646-1647, μαζί με το γιο του Γεώργιο, επίσης ιερέα, επειδή δεν μπορούσαν να ζήσουν μαζί με τους εξισλαμιθέντες συμπατριώτες τους, ήρθαν στην Κοζάνη, όπου είχαν συγγενείς, μαζί με άλλες 50 οικογένειες της ενορίας τους.
Το 1863, επί Επισκόπου Ευγενίου και σε λίγο πιο ήρεμες πλέον εποχές, ο ναός ανακαινίζεται εκ θεμελίων, ενώ η κατασκευή του ξυλόγλυπτου τέμπλου ολοκληρώνεται το 1885. Στον περίβολο του ιερού ναού υπήρχε νεκροταφείο, ένα από τα τέσσερα κοιμητήρια της πόλης μέχρι το 1914, οπότε μεταφέρθηκαν και τα τέσσερα οριστικά στον ιερό ναό του Αγίου Γεωργίου, ενώ στο νάρθηκα και στον περίβολο του ιερού ναού εγκαταστάθηκε λίγα χρόνια αργότερα, το Σεπτέμβριο του 1949, το Στρατηγείο Ηπείρου-Δυτικής Μακεδονίας «…το οποίον διηύθυνε τας νικηφόρους επιχειρήσεις Βίτσι-Γράμμου»3. Η στρατιωτική αυτή μονάδα πραγματοποίησε και σωστικές επεμβάσεις στον ιερό ναό και ειδικότερα στο παρεκκλήσι του Αγίου Αντωνίου, το οποίο βρίσκεται στη βόρεια πλευρά του ναού, εν είδει βόρειου νάρθηκα, το οποίο τιμούσαν και τιμούν ακόμα οι σιδηρουργοί της πόλης -κάποτε ιδιαίτερα πολλοί- την ημέρα της γιορτής του αγίου στις 17 Ιανουαρίου.
Νεότερες επισκευές και προσθήκες σημειώθηκαν στον ιερό ναό του Αγίου Αθανασίου από το 1980 και έπειτα, οπότε και κατασκευάστηκε ο πρόναος, το κωδωνοστάσιο, αποκαταστάθηκε η στέγη, τοποθετήθηκαν καινούργια στασίδια και άλλα ξυλόγλυπτα και εξωραΐστηκε ο περίβολος. Το αλσύλλιο του ναού, εκτάσεως 10 στρεμ. περίπου, αποτελεί σήμερα έναν από τους σημαντικότερους πνεύμονες πρασίνου της πόλης.
Στον ιερό ναό φυλάσσεται και η εικόνα της Ψηλαφήσεως του Αγίου Θωμά, για την οποία πανηγυρίζει ο ιερός ναός την Κυριακή του Θωμά, με λιγότερη όμως πλέον επισημότητα μετά την ανέγερση της ομώνυμης εκκλησίας στα βόρεια της πόλης, αλλά και η εικόνα της Αναλήψεως, που την ημέρα της γιορτής της γιόρταζαν οι ταμπάκηδες, οι βυρσοδέψες της Κοζάνης.

Η Ενορία του Αγίου Αθανασίου ιδρύθηκε με το Προεδρικό Διάταγμα 39/22-2-2002, δημοσιευμένο στο Φ.Ε.Κ. 39/τ.1/5-3-2002. Μέχρι τότε ο ναός ήταν παρεκκλήσι του Αγίου Κωνσταντίνου.


ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 «Συν τη ιδρύσει του Συνοικισμού, ιδρύθη και ναός ολίγω μακράν προς το ΝΑ μέρος επί λόφου επικαίρου εις μνήμην του Αγίου Αθανασίου επί ερειπίων αρχαίου βωμού εντός άλσους εκ σφενδάμνων, κρανεών και άλλων δένδρων αμφικρυπτομένου». (Παναγ. Ν. Λιούφη. Ιστορία της Κοζάνης, σελ. 34).
2 «Κατά τους χρόνους τούτους στίφη Ιλλυριών και Αλβανών περιέτρεχον την Ήπειρον, Μακεδονίαν και Θεσσαλίαν• ου σμικρόν δε κίνδυνον εδοκίμασε και η κωμόπολις λεηλατηθείσα επί διήμερον. Κατά ταύτην την επιδομήν εσυλήθη και ο ναός του Αγ. Αθανασίου και επυρπολήθη• Λεπτομερείας της επιδρομής ταύτης δεν γνωρίζομεν άλλας». (Παναγ. Ν. Λιούφη. Ιστορία της Κοζάνης, σελ. 44).
3 Ημερολόγιον 2005 Ιεράς Μητροπόλεως Σερβίων & Κοζάνης, σελ. 32.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Ιωάννου Δ. Δημόπουλου. Τα παρά τον Αλιάκμονα εκκλησιαστικά. Εκδ: Ιερά Μητρόπολις. Κοζάνη : 1994.
2. Ιεράς Μητροπόλεως Σερβίων & Κοζάνης. Ημερολόγιον 2005 Ιεράς Μητροπόλεως Σερβίων & Κοζάνης.
Εκδ: Ιεράς Μητροπόλεως Σερβίων & Κοζάνης. Κοζάνη : 2004.
3. Παναγ. Ν. Λιούφη δ.φ. Ιστορία της Κοζάνης.
Εκδ: ΙΩΑΝ. ΒΑΡΤΣΟΥ. Αθήνα : 1924.
4. Μαλλιάρης-Παιδεία. Εγκυκλοπαίδεια.
Εκδ: Μαλλιάρης-Παιδεία / Πήγασος Εκδοτική Α.Ε. Θεσσαλονίκη : 2005.
5. Μιχάλη Παπακωνσταντίνου. Μια βορειοελληνική πόλη στην Τουρκοκρατία-Ιστορία της Κοζάνης (1400-1912).
Εκδ: ΕΣΤΊΑ. Αθήνα : 1992.
6. ΠΑΠΥΡΟΣ - ΛΑΡΟΥΣ - ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ. Εγκυκλοπαίδεια.
Εκδ: Πάπυρος. Αθήνα : 1996 και Αθήνα : 2005.