ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΗΣ ΓΚΡΑΝΤΙΣΚΑΣ

της Κατερίνας Μ. Μάτσου

«Γκραντίσκα» ονομάζεται ο λόφος ανατολικά του Βυθού, απέναντι από την εκκλησία του Αγίου Αχιλλείου και πάνω από την κάτω συνοικία του Πενταλόφου. Η λέξη, σύμφωνα με τις γραπτές και προφορικές μαρτυρίες, είναι σερβική και σημαίνει φρούριο, κάστρο ή αλλιώς ακρόπολη.
Τα σερβικά τοπωνύμια είναι σήμερα τα μοναδικά κατάλοιπα της ολιγόχρονης σερβικής κατοχής στην περιοχή, που καθιερώθηκαν πριν ακόμη την κατάληψη της Δυτικής Μακεδονίας από τους Οθωμανούς Τούρκους (1390 περίπου) και τη δημιουργία των πρώτων οργανωμένων ελληνικών οικισμών. Η ίδια η παλιά ονομασία του Πενταλόφου, το Ζουπάνι, είναι και αυτή σερβική, αφού ζουπάνος ονομαζόταν ο αρχηγός των νομαδικών, σερβικών φυλών, που πρωτοεμφανίστηκαν στα βόρεια σύνορα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας τον 6ο μ.Χ. αιώνα.
Μια ιστορία διηγείται πως κάποτε, πάνω στη Γκραντίσκα ήταν χτισμένο ένα κάστρο. Σε κάποιον πόλεμο, αιώνες πριν, οι εχθροί πολιορκούσαν το κάστρο πολύ καιρό, μα όσες προσπάθειες κι αν έκαναν, δεν μπορούσαν να το κατακτήσουν. Πίστευαν πως αν επιμείνουν πολύ, σιγά-σιγά η πείνα, η δίψα και η εξάντληση, που αναπόφευκτα θα ερχόταν, θα έκαναν τους πολιορκημένους να παραδοθούν. Όμως οι μέρες, οι βδομάδες και οι μήνες περνούσαν και το κάστρο της Γκραντίσκας δεν έπεφτε. Η πείνα, η δίψα και η εξάντληση από την πολύκαιρη πολιορκία και τον πόλεμο, που έπρεπε λογικά να πλήξει τους πολιορκημένους, που καιρό τώρα δεν είχαν ξεμυτίσει από το κάστρο τους, κόντευε τώρα να πλήξει το δικό τους στρατόπεδο κι οι στρατιώτες τους είχαν αρχίσει να κουράζονται και να παραπονιούνται, αφού πολεμούσαν καιρό πολύ, χωρίς αποτέλεσμα. Αντίθετα, μέσα στο κάστρο οι πολιορκημένοι έμοιαζαν να μην αντιμετωπίζουν κανένα πρόβλημα και κάθε μέρα πολεμούσαν με την ίδια υπομονή και επιμονή, που στους πολιορκητές τους πια είχε αρχίσει να λιγοστεύει.
Ώσπου μια μέρα, σε κάποια ανάπαυλα της μάχης, την ώρα που οι πολιορκητές στρατιώτες ξεκουράζονταν μακριά από το κάστρο, στους πρόποδες του λόφου, δίπλα στην πηγή και το ποτάμι, είδαν μια γάτα να λιάζεται ξαπλωμένη πάνω στις πέτρες του βουνού. Καθώς δεν είχαν τίποτα άλλο να κάνουν, έμειναν να τη χαζεύουν. Ήταν μια πολύ όμορφη γάτα και φαινόταν σπιτική, τι γύρευε στο δάσος; Εκείνη βέβαια δεν ασχολήθηκε καθόλου μαζί τους, ούτε έδωσε σημασία στα καλέσματά τους κι αφού ξεκουράστηκε ώρα πολλή πάνω στα βράχια και μάζεψε ήλιο, σηκώθηκε, τέντωσε τη ράχη της για να ξεμουδιάσει από την πολύωρη ξεκούραση, τους γύρισε επιδεικτικά την πλάτη και …χάθηκε πίσω από μια συστάδα φύλλων, που βρισκόταν μαζεμένα στη βάση του βράχου, που η γάτα καθόταν και λιάζονταν! Οι στρατιώτες τα έχασαν. Τι ήθελε η γάτα μέσα στα φύλλα, αφού λογικά πίσω από αυτά δεν υπήρχε τίποτα άλλο πέρα από τις πέτρες του βουνού; Πήγαν κοντά, παραμέλησαν τα φουντωμένα κλαδιά κι είδαν πως η γάτα είχε μπει μέσα σ’ ένα λαγούμι. Στο λαγούμι που είχαν σκάψει οι κάτοικοι του κάστρου για να μπορούν να βγαίνουν έξω και να προμηθεύονται όλα τα απαραίτητα, χωρίς να τους αντιλαμβάνονται οι πολιορκητές τους. Γι’ αυτό και άντεχαν τόσο καιρό την πολιορκία. Από ‘κεί, απ’ αυτό το λαγούμι που η γάτα άθελα της τους αποκάλυψε, όρμησαν και οι ξένοι στρατιώτες κι έτσι τελικά κυρίευσαν το κάστρο της Γκραντίσκας.
Την ιστορία αυτή τη διέσωσε ο παππούς μου Χρίστος Γερ. Κατσίκας, δάσκαλος επί 40 χρόνια στο Βυθό και στον Πεντάλοφο, σε κάποιο από τα πολυπληθή χειρόγραφα του. Του τη διηγούνταν, γράφει, ο δικός του ο παππούς, ο Πούλιος, που λίγο πριν πεθάνει άγγιξε τον αιώνα, χωρίς να του διευκρινίζει ποιοι ήταν οι πολιορκητές και ποιοι οι πολιορκημένοι. Άλλωστε, ούτε ο ίδιος ήξερε. Σήμερα πάνω στο λόφο της Γκραντίσκας, όσο το γυμνό μάτι μπορεί τουλάχιστον να διακρίνει, δε φαίνονται πουθενά ίχνη ή υπολείμματα κάστρου ή άλλου κτιρίου. Τα κάστρα και τα οχυρά των παλιών και νέων αφεντάδων του τόπου εγκαταλείφθηκαν και χάθηκαν στους αιώνες, αφήνοντας πίσω μόνο ονόματα και ιστορίες για να τους θυμούνται οι άνθρωποι στις χιλιετίες της αιωνιότητας. Όπως η ιστορία αυτή για το κάστρο της Γκραντίσκας που ο άγνωστος εχθρός, αιώνες πριν, κατέλαβε εξαιτίας μίας γάτας!

Κοζάνη, Ιούνιος 2010